từ ba năm nay ông ta ăn mừng tình cảnh goá bụa của mình; Janesh
Hirederk, một người lưu vong mang quốc tịch Bulgari, là một người nói
tiếng Pháp rất tồi khi đói nhưng khi có vài lít rượu trong bụng thì có thể
ngâm nga nào là Voltaire, nào là Lamartine ; Léon Pantonin, còn gọi là Da
Xanh vì nước da mà ông ta đã có sau một cuộc điều trị mang tính cách
mạng, đó là uống oxit đồng để chữa bệnh sung huyết phổi; Jules Arbonfel,
một người khổng lồ, cao đến hai mét nhưng giọng nói thì như con gái còn
điệu bộ thì như một con khỉ lớn; Victor Durel, người mà vợ hay đến tìm ở
quán Au bon pied và phải đợi hai ba giờ sau khi vợ đã say sưa như chồng
thì cả hai mới đi về nhà.
Cho tận ba giờ sáng, cả quán rượu vang lên những bài hát quen thuộc
nhất, Chúng ta hạnh phúc ra đi, Madelon, Lính trẻ, Người anh em lắm lông!
Khách khứa hát đi hát lại nhiều lần, giọng rung rung, mạnh mẽ, hát đến
khản cổ họng. Đôi khi, lúc cửa mở và một chiến hữu đi ra đái bậy ngoài
đường rồi lại vào chỗ ăn nhậu, tiếng hát có vẻ như nghe rõ hơn. Sáng sớm,
người ta còn nghe thấy những tiếng hát khàn khàn vang lên từ quán nhậu.
Từ đó bay ra một mùi hôi nồng nặc khó tả, đó là mùi rượu chua, mùi máu,
mùi quần áo cũ, mùi nôn mửa, mùi thuốc lào pha lẫn nước đái. Hầu hết
khách khứa đã ngủ lại đó. Fermillin, người dậy sớm nhất đã lay tất cả bọn
họ dậy rồi cho họ uống rượu trắng thay bữa sáng.
Tôi thấy Lysia Verhareine đi qua quán cà phê, nụ cười vẫn nở trên môi
trong khi mà Fermillin lí nhí chào và đưa cho cô rượu Mademoiselle. Tôi
thấy cô ấy nhưng cô ấy không thấy tôi. Tôi đứng xa quá. Cô mặc chiếc váy
màu đỏ đào nho, đầu đội một chiếc mũ rơm có gắn một chiếc ruy băng màu
son, tay xách một chiếc túi bện khá bự, chiếc túi đung đưa bên hông trông
có vẻ nhẹ nhàng và vui vẻ. Cô đi về phía đồng. Đó là buổi sáng ngày 4
tháng 8. Mặt trời lên nhanh và chẳng mấy chốc làm khô hết sương buổi
sáng. Rồi trời sẽ nóng đến mức làm cháy sạm hết thảy mọi ước muốn.
Không nghe tiếng đạn pháo. Chú ý mấy cũng không nghe. Lysia vòng qua
góc trang trại nhà Mureaux để về chốn dân dã, ở nơi đó hương cỏ khô và
