lưu trữ và để các chư hầu đến tỏ niềm tôn kính. Nhưng ta thấy ở
Montmorency hay Enghien một tòa nhà đặc biệt, do Crozat, biệt danh
người nghèo
xây dựng, tòa nhà có sự tráng lệ của những lâu đài nguy
nga nhất, nên xứng đáng là một lâu đài và mang tên như vậy. Vẻ oai
nghiêm của công trình đẹp đẽ này, khoảnh đất đắp cao trên đó công
trình được xây dựng, quang cảnh có lẽ độc nhất vô nhị trên đời, phòng
khách rộng lớn được sơn vẽ tuyệt vời, khu vườn do Le Nôtre
trứ
danh trồng, tất cả những thứ đó tạo thành một tổng thể mà sự uy nghi
gây xúc động tuy thế lại có cái gì giản dị không rõ, nó duy trì và nuôi
dưỡng niềm ngưỡng mộ. Ngài Thống chế công tước De Luxembourg
khi đó đang sử dụng tòa nhà, năm nào cũng đến miền này, nơi xưa kia
cha ông của ngài là chủ nhân, ngài ở lại dăm sáu tuần chia làm hai lần,
như một cư dân bình thường, nhưng với một phong độ hào hoa không
hề suy thoái từ sự hiển hách xưa của dòng họ. Trong lần về đầu tiên,
kể từ khi tôi đến ở Montmorency, ông và bà Thống chế
cử một hầu
phòng chuyển lời chúc mừng của ông bà và mời tôi tới nhà dự bữa ăn
khuya bất cứ khi nào tôi thấy vui lòng. Mỗi lần trở về, họ đều lặp lại
cũng lời chúc mừng ấy và cũng lời mời ấy. Điều đó khiến tôi nhớ đến
bà De Besenval bảo tôi xuống ăn tại nhà bếp. Thời thế đã thay đổi;
nhưng tôi vẫn như cũ. Tôi không hề muốn người ta bảo mình xuống ăn
tại nhà bếp, và tôi ít quan tâm đến bữa ăn của những người quyền quý.
Tôi thích giá như họ cứ để mặc tôi thì hơn, đừng khoản đãi tôi cũng
đừng hạ thấp tôi. Tôi đáp lại một cách đúng đắn và kính cẩn những sự
lịch thiệp của ông bà De Luxembourg; nhưng tôi không nhận lời mời
của họ, và những sự khó ở cũng như tính tình rụt rè và tình trạng nói
năng lúng túng khiến cho chỉ nghĩ đến việc có mặt tại nơi tụ họp các
triều thần của cung đình là tôi đã rùng mình, nên tôi thậm chí không
đến lâu đài để thăm hỏi cảm ơn, dù hiểu khá rõ đó là điều mọi người
tìm kiếm, và tất cả sự ân cần trên là một chuyện hiếu kỳ hơn là hảo ý.
