gỡ ra, mỗi điều đến ở vào đúng chỗ của nó, nhưng từ từ, sau một trạng
thái khuấy động dài và mơ hồ. Các vị đôi khi có xem nhạc kịch ở nước
Ý hay không? Trong những sự chuyển cảnh, trên các sân khấu lớn này
có một tình trạng lộn xộn khó chịu và kéo khá dài; mọi thứ trang trí
đều trộn lẫn vào nhau; ta thấy khắp mọi chỗ một sự giằng co trông tội
nghiệp, ta ngỡ như tất cả sắp hỗn loạn: ấy thế mà, dần dần tất cả đâu
vào đó, chẳng thiếu gì hết, và ta rất ngạc nhiên thấy tiếp theo sự náo
động kéo dài ấy là một cảnh tượng mê hồn. Sự vận động này gần
giống như sự vận động diễn ra trong óc tôi khi tôi muốn viết. Nếu như
trước hết tôi biết chờ đợi, sau đó diễn tả những điều tự biểu hiện trong
đó với vẻ đẹp của chúng, thì có lẽ sẽ ít tác gia vượt được tôi.
Vì thế mà tôi gặp khó khăn cực độ khi viết. Những bản thảo gạch
xóa, lem luốc, rối rắm, đọc không ra, chứng nhận nỗi cực nhọc tôi đã
bỏ ra vì chúng. Chẳng một bản thảo nào mà tôi không phải chép lại
bốn năm lần trước khi đưa in. Tôi chẳng bao giờ làm được gì khi cầm
bút trong tay bên một cái bàn và tập giấy: chính là trong lúc đi dạo, ở
giữa núi và rừng, chính là ban đêm trong giường và khi mất ngủ, mà
tôi viết trong óc; mọi người có thể xét xem việc đó chậm chạp đến thế
nào, nhất là với một người hoàn toàn không nhớ được từ ngữ, và cả
đời chẳng thuộc lòng được lấy sáu câu thơ. Có đoạn trong câu văn tôi
đã sửa đi sửa lại trong đầu năm sáu đêm trước khi nó có thể được đưa
lên trang giấy. Cũng vì thế mà tôi thành công nhiều hơn với những tác
phẩm đòi hỏi lao động so với những tác phẩm muốn được thực hiện
với một sự nhẹ nhàng khinh khoái nào đó, như các bức thư, thể loại
mà tôi đã không sao có được phong thái, và việc viết ra khiến tôi như
chịu khổ hình. Tôi chẳng hề viết được thư về những đề tài nhỏ nhặt
nhất mà không mất hàng giờ nhọc nhằn, hoặc, nếu tôi muốn viết tức
thì những điều chợt đến, thì tôi không biết mở đầu cũng chẳng biết kết
thúc; thư của tôi là một mớ dài dòng và lộn xộn; mọi người chỉ hiểu
được tôi chút ít khi đọc.
