Chẳng những các ý tưởng khiến tôi tốn công lao khi diễn tả,
chúng khiến tôi tốn công lao ngay cả khi tiếp nhận. Tôi đã nghiên cứu
mọi người, và tôi tự cho mình là người quan sát khá giỏi: tuy thế tôi
chẳng biết nhìn thấy gì từ những điều mình đang nhìn thấy; tôi chỉ
nhìn thấy rõ những gì mình nhớ lại, và tôi chỉ có tài trí trong hồi ức.
Về tất cả những gì người ta đang nói, về tất cả những gì người ta đang
làm, về tất cả những gì đang diễn ra trước mặt mình, tôi chẳng cảm
nhận gì hết, tôi chẳng thấu hiểu gì hết. Dấu hiệu bên ngoài là tất cả
những gì tác động mạnh đến tôi. Nhưng sau đó tôi hồi tưởng tất cả
những điều ấy: tôi nhớ lại địa điểm, thời gian, giọng điệu, ánh mắt, cử
chỉ, hoàn cảnh; tôi chẳng bỏ sót cái gì. Thế là, từ những điều người ta
đã làm hay đã nói, tôi tìm ra những gì người ta đã nghĩ; và hiếm khi
tôi lầm.
Rất ít làm chủ được trí não, khi chỉ có mình với mình, mọi người
hãy đoán xem tôi ắt phải ra sao khi đàm thoại, tại đó, để nói năng cho
thích đáng, cần phải tức thời và đồng thời nghĩ đến ngàn điều. Chỉ
riêng ý nghĩ về bao nhiêu điều thích nghi, mà tôi tin chắc ít ra mình
cũng quên mất điều nào đó, đủ làm tôi sợ. Thậm chí tôi không hiểu
làm thế nào người ta dám nói trong một nhóm: vì mỗi từ thốt ra là phải
điểm duyệt tất cả những người có mặt tại đó; cần phải biết tất cả các
tính cách của họ, hiểu tất cả các câu chuyện của họ, để chắc chắn
không nói điều gì có thể làm mếch lòng ai đó. Về chuyện này, những
ai sống trong giới giao tế có một lợi thế lớn: do hiểu rõ hơn những gì
cần nín lặng, họ chắc chắn hơn về những gì họ nói; ấy thế mà nhiều
khi họ vẫn buột miệng những điều thô lỗ. Xin mọi người hãy xét đoán
về cái kẻ rơi từ trên mây xuống: hầu như anh ta không thể nói lấy một
phút mà không can gì. Trong cuộc gặp mặt đối mặt còn có một điều
bất tiện nữa mà tôi cho là tệ hại hơn, đó là sự cần thiết phải nói luôn
luôn: khi người ta nói với anh, phải đáp lại, và nếu người ta chẳng nói
gì thì phải làm cho cuộc trò chuyện thêm mặn mà. Chỉ riêng sự bó
buộc không chịu nổi này có lẽ cũng làm tôi chán ngán việc giao thiệp.
