đó, tách khỏi ngay cả những người đang ở đó, và để tránh những nỗi
đau lòng liên tục, tôi nhốt mình cùng sách vở, hoặc đi vào giữa những
cánh rừng để thở dài và khóc thỏa thích, chẳng bao lâu sau, cuộc sống
này trở nên hoàn toàn không chịu nổi. Tôi cảm thấy sự có mặt và sự
cách lòng của một người phụ nữ hết sức thân thương kích thích thêm
nỗi đau, và không gặp gỡ người đó nữa, mình sẽ bớt cảm thấy bị chia
lìa một cách tàn nhẫn. Tôi dự định rời ngôi nhà của bà; tôi nói điều đó
với bà, còn bà, không hề phản đối mà ủng hộ. Ở Grenoble bà có một
người bạn là bà D’Eybens, chồng bà này là bạn của ông De Mably, tư
lệnh hiến binh tại Lyon. Ông D’Eybens đề nghị tôi dạy các con ông
De Mably: tôi nhận lời, và tôi đi Lyon, chẳng để lại và gần như chẳng
cảm thấy tiếc nuối gì về một sự chia ly mà trước đây chỉ nghĩ đến thôi
có lẽ cũng khiến chúng tôi khắc khoải lo âu như trước cái chết.
Tôi có đại khái những hiểu biết cần thiết cho một gia sư, và tôi
nghĩ là mình có tài năng cho việc này. Một năm trời ở nhà ông De
Mably, tôi có thời gian để tỉnh ngộ. Bản tính hiền hòa có thể khiến tôi
hợp với nghề này, nếu như trạng thái khích động không xen vào đó
những biến loạn, chừng nào mọi sự tiến hành thuận lợi, và tôi thấy
những chăm lo những vất vả của mình có kết quả, thì tôi không nề hà
gì hết, tôi như một thiên thần; tôi là một con quỷ khi công việc sai trật.
Khi học trò không hiểu tôi, thì tôi làm những điều điên rồ quá đáng,
và, khi chúng tỏ ra tai ác, tôi có thể giết chúng: đó không phải là cách
để làm cho chúng giỏi và ngoan. Tôi có hai học trò; tính tình chúng rất
khác nhau. Một đứa khoảng tám chín tuổi, tên là Sainte-Marie, dung
mạo xinh xắn, đầu óc khá cởi mở, khá linh lợi, dại dột, hay đùa cợt, tai
ác, nhưng là một sự tai ác vui vẻ. Thằng em, tên là Condillac, có vẻ
gần như ngu đần, bạ đâu chầu đấy, ương bướng như một con la, và
không thể học được gì hết. Có thể đoán được rằng giữa hai con người
này tôi chẳng được ngồi không ăn sẵn. Với lòng kiên nhẫn và sự bình
tĩnh có lẽ tôi có thể thành công; nhưng, thiếu cả điều nọ lẫn điều kia,
tôi chẳng làm gì nên hồn, và học trò của tôi rất hư. Tôi không thiếu
