người nghĩ đến mình lại chính là điều tước đi của tôi dũng khí tự trình
diện, và sự cần thiết phải thăm hỏi khiến tôi thấy không chịu nổi việc
thăm hỏi, tới mức tôi thậm chí ngừng đến thăm các viện sĩ và những
văn nhân khác mà tôi đã qua lại. Marivaux, tu sĩ De Mably,
Fontenelle, gần như là những người duy nhất mà đôi khi tôi tiếp tục
đến thăm. Thậm chí tôi còn đưa cho Marivaux xem vở hài kịch
Narcisse của tôi. Ông thích vở kịch, và ân cần sửa chữa giúp. Diderot,
trẻ hơn những vị trên, trạc tuổi tôi. Anh thích nhạc; anh hiểu lý thuyết
nhạc, chúng tôi cùng nói về chuyện đó; anh cũng nói với tôi về dự
định công trình của mình. Điều này chẳng bao lâu sau tạo ra giữa
chúng tôi những mối liên hệ thân mật hơn, đã kéo dài mười lăm năm,
và có thể sẽ kéo dài hơn nữa nếu như tôi không bị quăng vào cùng
nghề nghiệp với anh, một cách rủi ro, và nhiều phần do lỗi của anh
Mọi người sẽ không tưởng tượng được tôi dùng vào việc gì
khoảng thời gian quý giá và ngắn ngủi còn lại với mình trước khi buộc
phải xin bố thí miếng ăn: vào việc học thuộc lòng những đoạn của các
nhà thơ mà tôi đã học hàng trăm lần và đã quên chừng ấy lần. Tất cả
các buổi sáng, quãng mười giờ, tôi đi dạo ở vườn Luxembourg, một
cuốn Virgile hay một cuốn Rousseau trong túi, và tại đó, cho đến giờ
ăn trưa, tôi nhớ lại khi thì một bài đoản thi tôn nghiêm, khi thì một
mục ca, không nản lòng vì trong lúc ôn bài hôm nay mình chẳng khỏi
quên mất bài hôm trước. Tôi nhớ lại rằng sau khi Nicias thất bại ở
Syracuse, những người dân Athènes bị bắt đã kiếm sống bằng cách
đọc những áng thơ của Homère. Điều tôi rút ra được từ câu chuyện
uyên thâm này, để dự phòng cho mình trước cảnh khốn cùng, là tập
luyện cho trí nhớ giỏi giang của tôi thuộc lòng tất cả các nhà thơ.
Tôi có một kế khác chẳng kém vững vàng là chơi cờ, tôi dành
cho việc đó đều đặn, ở hiệu Maugis, tất cả những buổi chiều không đi
xem hát. Tại đây tôi làm quen với ông De Légal, với một ông Husson,
với Philidor, với tất cả những người chơi cờ tài ba thời ấy, và chẳng vì
