“Con ạ, đây là ông Rousseau mà cha Castel đã nói với chúng ta.” Bà
De Broglie khen công trình của tôi và dẫn tôi đến bên cây đàn
clavecin, cho tôi thấy bà đã quan tâm tới công trình ấy. Nhìn đồng hồ
treo tường thấy gần một giờ, tôi định ra về. Bà De Besenval bảo tôi:
“Hiện ông đang ở xa khu phố của mình, hãy ở lại, ông sẽ dùng bữa
trưa tại đây.” Tôi nhận lời ngay. Một khắc đồng hồ sau, qua vài câu
nói tôi hiểu rằng bữa trưa bà mời tôi là bữa trưa ở nhà bếp. Bà De
Besenval là một phụ nữ rất nhân hậu, nhưng thiển trí, và quá chú ý đến
dòng dõi quý tộc Ba Lan lừng lẫy của mình; bà ít hiểu về sự trọng thị
cần phải có đối với các tài năng. Trong trường hợp này bà lại còn xét
đoán tôi qua tư thái hơn là qua cách ăn mặc, dù rất giản dị, song hết
sức sạch sẽ, và không hề biểu thị một con người hợp với việc ăn trưa
tại nhà bếp. Tôi đã quên con đường xuống nhà bếp từ quá lâu rồi nên
chẳng muốn học lại nữa. Không để lộ tất cả sự bực mình, tôi nói với
bà De Besenval rằng một việc nhỏ, mà tôi vừa nhớ ra, khiến tôi phải
trở lại khu phố, và tôi định ra về. Bà De Broglie lại gần mẹ, và nói
thầm vào tai bà vài tiếng gây hiệu quả. Bà De Besenval đứng dậy để
giữ tôi ở lại và bảo: “Tôi định mời ông vui lòng dùng bữa trưa cùng
chúng tôi.” Tôi nghĩ rằng làm bộ kiêu hãnh sẽ là ngu dại, và tôi ở lại.
Vả chăng lòng tốt của bà De Broglie đã khiến tôi cảm động và thấy bà
đáng chú ý. Tôi rất vui được ăn cùng bà và tôi hy vọng rằng khi hiểu
tôi nhiều hơn bà sẽ không ân hận vì đã đem lại cho tôi vinh dự này.
Ngài chánh án De Lamoignon, bạn thân của gia đình, cũng dùng bữa
trưa tại đây. Giống như bà De Broglie, ông nói thứ biệt ngữ Paris, toàn
là lời lẽ tế nhị, toàn là ý bóng bẩy tinh vi. Ở đó chẳng có gì để cho
Jean-Jacques tội nghiệp nổi bật. Tôi tỉnh táo không muốn bất chấp lý
trí làm ra vẻ tài tình dễ thương, và tôi lặng thinh. Hạnh phúc thay nếu
như tôi luôn khôn ngoan như vậy! Giả sử như thế tôi sẽ chẳng ở trong
vực thẳm mà giờ đây tôi đang ở.
Tôi buồn phiền về sự trì độn thô lỗ của mình, vì không thể chứng
minh trước mắt bà De Broglie việc bà ủng hộ tôi là chính đáng. Sau
