xem bài trả lời của tôi, bảo: Ta đã nhận điều đáng nhận; ta chẳng dây
vào chuyện đó nữa. Từ đấy, tôi được ngài tỏ nhiều dấu hiệu quý trọng
và nhân từ, mà tôi sẽ viện dẫn vài điều, còn bài viết của tôi thản nhiên
lưu hành tại nước Pháp và châu Âu, mà chẳng ai thấy có gì đáng chê
trách.
Sau đấy ít lâu tôi có một địch thủ khác mà tôi không ngờ: chính
ông Bordes, ở Lyon, người trước đây mười năm đã tỏ nhiều tình thân
với tôi và giúp đỡ tôi rất nhiều. Tôi không quên ông, nhưng tôi đã lơ là
với ông vì lười nhác; và tôi đã không gửi cho ông các văn phẩm của
mình, do không gặp cơ hội thuận tiện để nhờ chuyển tới ông. Vậy là
tôi có lỗi, và ông công kích tôi, tuy nhiên công kích một cách chính
trực, và tôi cũng trả lời theo cùng một cách, ông đối đáp với giọng
điệu quyết liệt hơn. Điều đó dẫn đến sự trả lời cuối cùng
đó ông không phát biểu gì nữa; nhưng ông trở thành kẻ thù hăng hái
nhất của tôi, nắm lấy thời buổi tôi gặp tai họa để viết những bài nhục
mạ vu khống ghê gớm chống lại tôi, và cố ý sang Luân Đôn một
chuyến để hại tôi.
Toàn bộ cuộc bút chiến này khiến tôi rất bận rộn, thời gian để
chép nhạc bị mất đi nhiều, bước tiến của chân lý đạt được ít, mối lợi
cho túi tiền của mình cũng ít. Pissot, khi đó là nhà xuất bản của tôi,
bao giờ cũng đưa cho tôi rất ít tiền về những cuốn sách, nhiều khi
chẳng đưa gì hết, thí dụ như, tôi không được một đồng kẽm của bản
Luận văn đầu tiên; Diderot giao luận văn cho ông không lấy tiền. Phải
chờ đợi rất lâu, và phải rút từng xu một số tiền ít ỏi ông trả tôi. Trong
khi đó việc chép nhạc không thuận lợi. Tôi làm hai nghề: đó là cách để
làm dở cả nghề nọ lẫn nghề kia.
Hai nghề ấy còn gây trở ngại cho nhau theo một kiểu khác, do
những cách sống không giống nhau mà chúng khiến tôi phải lệ thuộc.
Thành công của những văn phẩm đầu tiên đã khiến tôi hợp thời
