không hoàn toàn biết chắc rằng bà sẽ chẳng được sử dụng một xu nào.
Trong thời gian tôi lưu lại Genève, bà có một chuyến đi đến Chablais,
và tới thăm tôi ở Grange-Canal. Bà thiếu tiền để hoàn tất chuyến đi;
tôi không mang theo mình đủ cho việc đó; một giờ sau tôi gửi cho bà
qua Thérèse. Má tội nghiệp! Tôi phải kể thêm nét đặc biệt này của tấm
lòng bà. Bà chỉ còn lại đồ trang sức cuối cùng là một chiếc nhẫn nhỏ.
Bà tháo nhẫn khỏi ngón tay để đeo vào ngón tay Thérèse, ngay lập tức
cô đặt lại nhẫn vào tay bà, và vừa hôn bàn tay cao quý ấy vừa làm nó
ướt đầm nước mắt cô. Ôi! Đây chính là lúc tôi báo đáp! Phải rời bỏ hết
thảy để đi theo bà, gắn bó với bà, cho đến giờ phút cuối cùng của bà,
cùng chung số phận với bà bất kể nó ra sao. Tôi không làm gì hết; tâm
trí phân tán vì một mối gắn bó khác, tôi cảm thấy mối gắn bó với bà
lơi lỏng, vì chẳng hy vọng khiến được nó thành hữu ích cho bà. Tôi
than vãn vì bà, và không đi theo bà. Trong mọi nỗi ân hận của đời tôi,
đây là nỗi ân hận khốc liệt nhất và thường trực nhất, vì điều này mà tôi
đáng phải chịu những sự trừng phạt kinh khủng từ đó không ngừng
đày đọa tôi: mong sao chúng chuộc được cho tôi tội vong ân bội
nghĩa! Cách cư xử của tôi bội bạc, nhưng lòng tôi bị vò xé quá nhiều
nên chẳng thể là tấm lòng của một kẻ vong ân bội nghĩa.
Trước khi rời Paris, tôi đã phác thảo lời đề tặng bản Luận về sự
bất bình đẳng. Tôi hoàn tất lời tặng này tại Chambéry, và ghi địa điểm
ấy, cho rằng để tránh mọi eo sèo, không ghi địa điểm ở Pháp cũng như
ở Genève thì hay hơn. Tới Genève, tôi buông mình cho nhiệt hứng
Cộng hòa đã đưa mình về đó. Sự đón tiếp đối với tôi khiến nhiệt hứng
này tăng thêm. Được tất cả các giới chào mừng, ân cần vồn vã, tôi
toàn tâm toàn ý đi theo lòng nhiệt thành ái quốc, và, hổ thẹn vì bị tước
các quyền công dân do đã tuyên bố theo một tín ngưỡng khác với tín
ngưỡng của cha ông, tôi quyết định công khai trở lại tín ngưỡng này.
Tôi nghĩ rằng sách Phúc Âm là một đối với mọi tín đồ Kitô, và bởi nội
dung của giáo lý chỉ khác biệt ở chỗ mọi người cứ xen vào giải thích
những gì họ không sao hiểu nổi, nên ở mỗi đất nước, riêng bậc quân
