hề biểu lộ một chút tò mò muốn biết đích xác những ngờ vực ấy là gì,
chúng đến với tôi như thế nào, và toàn bộ sự hòa giải của chúng tôi, về
phía bà cũng như về phía tôi, là ở sự ôm hôn lúc đầu gặp gỡ. Bởi chỉ
có bà bị xúc phạm, ít ra là theo hình thức, nên tôi thấy dường như
mình không phải tìm kiếm một sự giải thích mà bản thân bà không
tìm, và tôi đã đến như thế nào thì ra về như thế ấy. Vả chăng, trong khi
tiếp tục sống với bà như trước đây, chẳng bao lâu tôi gần như quên
hoàn toàn vụ cãi cọ, và tôi ngu ngốc tưởng rằng chính bà cũng quên,
vì bà tỏ ra không còn nhớ nữa.
Như mọi người sẽ sớm thấy, đó không phải nỗi buồn phiền duy
nhất do sự yếu đuối gây ra cho tôi; nhưng tôi có những buồn phiền
khác chẳng kém rõ ràng, mà tôi không hề tự chuốc lấy, và nguyên
nhân chỉ là niềm mong muốn giằng tôi ra khỏi cảnh cô đơn ẩn dật
,
bằng cách quấy rầy tôi tại đó. Những buồn phiền ấy là do Diderot và
những người thuộc phe nhóm Holbach. Từ khi tôi định cư ở Ermitage,
Diderot không ngừng quấy nhiễu tôi, hoặc tự anh ta, hoặc nhờ
Deleyre, và chẳng bao lâu tôi thấy, qua những sự đùa cợt của anh này
về các cuộc dạo chơi của tôi nơi lùm cây, họ đã thích thú biết mấy khi
cải trang ẩn sĩ thành chàng mục đồng tình tứ. Nhưng những cuộc cãi
cọ của tôi với Diderot không bàn đến chuyện này: chúng có những
nguyên nhân nghiêm trọng hơn. Sau khi xuất bản Đứa con hoang, anh
gửi cho tôi một cuốn, mà tôi đã đọc với niềm thích thú và sự quan tâm
thường được dành cho tác phẩm của một người bạn. Trong khi đọc
kiểu đối thoại thi ca mà anh đã kết hợp trong tác phẩm, tôi ngạc nhiên,
thậm chí hơi buồn, thấy ở đó, giữa nhiều điều xúc phạm, nhưng tha
thứ được, chống lại những kẻ cô độc, điều phán quyết khắc nghiệt và
tàn nhẫn này, không chút nào giảm nhẹ: Chỉ có kẻ ác mới cô độc. Phán
quyết ấy mập mờ và theo tôi, dường như tỏ bày hai nghĩa: một nghĩa
rất đúng, một nghĩa rất sai; bởi một người đang và muốn cô đơn thậm
chí không thể và không muốn làm hại một người nào hết, do đó anh ta
không thể là một kẻ độc ác. Vậy bản thân điều phán quyết đòi hỏi một
