thực với bạn là nếu tôi không chịu được xe trạm, tôi sẽ lấy một cây
gậy chống và sẽ đi theo bà. Thế rồi bạn không sợ người ta diễn giải
sai cách cư xử của bạn hay sao? Người ta sẽ ngờ vực bạn hoặc vong
ân bội nghĩa, hoặc có một lý do thầm kín nào khác. Tôi biết rằng, mặc
dù bạn như thế nào, bạn sẽ vẫn có lương tâm của bạn làm chứng,
nhưng chỉ riêng sự làm chứng ấy có đủ hay không và có được phép
xem thường đến một mức nào đó sự làm chứng của những người khác
hay không? Vả chăng, bạn ạ, chính là để làm hết nghĩa vụ với bạn và
với tôi mà tôi viết thư này. Nếu nó làm bạn mếch lòng, hãy quẳng nó
vào lửa, và chớ bao giờ nhắc đến nữa coi như nó chưa từng được viết
ra. Chào bạn, yêu bạn và ôm hôn bạn.
Sự run rẩy do tức giận, tình trạng choáng váng choán lấy tôi khi
xem bức thư ấy và chỉ để cho tôi xem sơ sơ đến hết, chẳng ngăn tôi
nhận thấy sự khôn khéo của Diderot, giả vờ lấy một giọng ngọt ngào
hơn, mơn trớn hơn, tử tế hơn tất cả những thư khác, trong đó bất quá
chỉ gọi tôi bằng anh, mà chẳng hạ cố cho cái danh là bạn. Tôi dễ dàng
nhìn thấy ảnh hưởng gián tiếp khiến mình có bức thư ấy, mà toát yếu
nội dung, mà hình thức và sự vận hành bộc lộ thậm chí khá vụng về
xảo kế quanh co: vì bình thường chúng tôi viết cho nhau qua bưu điện
hay qua người đánh xe thư của Montmorency, và đây là lần đầu tiên
cũng là lần duy nhất anh sử dụng cách vận chuyển này.
Khi cảm kích đầu tiên của lòng phẫn nộ để cho tôi viết được, tôi
hấp tấp thảo bức thư trả lời dưới đây, và lập tức mang từ Ermitage, nơi
tôi đang ở khi đó, đến Chevrette, để giơ ra cho bà D’Épinay thấy, và
trong cơn giận dữ mù quáng, tôi muốn tự mình đọc lên, cùng với thư
của Diderot.
Bạn thân mến, bạn không thể biết được sức mạnh của những ơn
nghĩa mà tôi có thể nhờ ở bà D’Épinay, cũng chẳng biết được những
ơn nghĩa ấy ràng buộc tôi đến mức độ nào, cũng chẳng biết được liệu
bà có thực sự cần đến tôi trong chuyến đi hay không, liệu bà có muốn
