Quyển Mười Một
T
ác phẩm Julie, đưa in từ lâu, mặc dù vào cuối năm 1760 chưa
xuất bản, nhưng bắt đầu làm náo động dư luận. Bà De Luxembourg đã
nói đến cuốn sách tại cung đình, bà D’Houdetot nói tại Paris. Thậm
chí bà D’Houdetot còn xin phép được tôi để Saint-Lambert cho đọc
tác phẩm dưới dạng bản thảo trước nhà vua Ba Lan, khiến ngài say
mê. Duclos, mà tôi cũng đưa cho đọc, đã nói đến tác phẩm tại Viện
Hàn lâm. Toàn thể Paris nóng lòng muốn xem cuốn tiểu thuyết: các
chủ hiệu sách ở phố Saint-Jacques và chủ hiệu sách khu Hoàng Cung
bị những người hỏi thăm tin tức ám ảnh quấy rầy. Cuối cùng sách ra,
và trái với tình trạng thông thường, thành công của sách đáp ứng nhiệt
tình sốt sắng mong chờ nó. Thái tử công nương, một trong những
người đọc đầu tiên, nói với ông De Luxembourg về cuốn sách như về
một tác phẩm tuyệt vời. Cảm nghĩ trong giới văn nhân không thống
nhất: nhưng trong xã hội, chỉ có một ý kiến, nhất là phụ nữ thì say cả
tác phẩm cả tác giả, đến mức ít người, ngay ở giới thượng lưu, không
bị tôi chinh phục, nếu tôi định chinh phục, Về chuyện này tôi có
những chứng cứ chẳng muốn viết ra, và, không cần trải nghiệm, vẫn
chuẩn nhận ý kiến của tôi. Thật lạ lùng là cuốn sách này thành công ở
Pháp hơn ở phần còn lại của châu Âu, mặc dù người Pháp, cả nam và
nữ, không được đối xử thật tốt trong đó. Hoàn toàn trái ngược với sự
trông đợi của tôi, thành công kém cỏi nhất của tác phẩm là ở Thụy Sĩ,
và thành công lớn nhất là ở Paris. Vậy tình bạn, tình yêu, đức độ, ngự
trị tại Pháp nhiều hơn tại nơi khác chăng? Có lẽ không phải; nhưng tại
đó hãy còn ngự trị cái cảm quan tuyệt vời khiến con tim phấn khích
trước hình ảnh của tình bạn, tình yêu, đức độ, và khiến chúng ta yêu
