quý ở người khác những tình cảm trong trẻo, dịu dàng, chính trực, mà
ta không có nữa. Sự hư hỏng từ nay giống nhau khắp nơi nơi: không
còn phẩm hạnh, không còn đức độ tại châu Âu, nhưng nếu hãy còn đôi
chút mến yêu đối với những điều đó, thì ta phải tìm tình yêu ấy ở
Paris
Qua bao nhiêu thành kiến và đam mê giả tạo, phải biết phân tích
kỹ lòng người để khám phá trong đó những tình cảm thực thuộc bản
tính. Phải có một sự tế nhị, điều này chỉ lĩnh hội được ở nền giáo dục
của xã hội thượng lưu, để cảm nhận, tôi mạo muội nói như vậy, những
nét tinh tế về tâm hồn đầy ắp trong tác phẩm. Tôi chẳng sợ hãi đặt
phần bốn của tác phẩm bên cạnh Quận Chúa De Clèves
, và tôi nói
rằng nếu hai đoạn trên chỉ được đọc tại tỉnh nhỏ, người ta sẽ không
bao giờ cảm nhận toàn bộ giá trị của chúng, vậy không nên ngạc nhiên
khi thành công lớn nhất của cuốn sách là ở cung đình. Trong sách có
rất nhiều nét đặc sắc thật sống động, nhưng được che phủ, hẳn phải
được ưa thích tại cung đình, vì người ta được luyện tập để thấu hiểu
những điều đó thạo hơn. Tuy nhiên ở đây vẫn còn phải phân biệt, sách
này chắc chắn không hợp với loại người trí xảo chỉ có mưu mẹo, chỉ
tinh tế để thấu hiểu cái ác, và chẳng thấy gì hết ở nơi chỉ có cái thiện
để nhìn mà thôi. Thí dụ, nếu Julie được xuất bản tại xứ sở nào đó theo
tôi nghĩ, thì tôi tin chắc chẳng ai đọc cho đến hết, và tác phẩm sẽ chết
yểu khi vừa mới ra đời.
Tôi đã tập hợp phần lớn thư từ viết cho tôi về tác phẩm này ở một
tập hiện nằm trong tay bà De Nadaillac. Nếu có khi nào tập thư này ra
mắt, mọi người sẽ thấy những điều rất kỳ lạ, và một sự đối lập về nhận
định nó chỉ rõ việc liên quan đến công chúng là như thế nào. Điều
người ta ít nhìn thấy hơn cả, và sẽ luôn khiến một tác phẩm thành độc
nhất vô nhị, là tính giản dị của đề tài và tính liên tục của hứng thú, tập
trung giữa ba người, duy trì được qua sáu tập, không có mẩu chuyện
