Gần như cùng thời gian này xuất hiện Hòa bình vĩnh cửu, mà
năm trước tôi đã nhượng bản thảo cho một De Bastide nào đó, tác giả
của một tờ báo tên là Thế giới, anh ta muốn nhét vào báo tất cả các
bản thảo của tôi, dù thuận tình hay miễn cưỡng. Anh ta quen Duclos,
và nhân danh Duclos đến thúc giục tôi giúp anh ta lấp cho đầy tờ Thế
giới. Anh ta đã nghe nói đến Julie, và muốn tôi đưa vào tờ báo: anh ta
muốn tôi đưa Émile vào đó; nếu như biết sự tồn tại của Khế ước xã
hội, chắc anh ta sẽ muốn tôi đưa vào. Cuối cùng, bị quấy rầy không
chịu nổi, tôi đành nhượng cho anh ta phần trích Hòa bình vĩnh cửu lấy
mười hai louis. Thỏa thuận giữa chúng tôi là sẽ in ở tờ báo của anh ta,
thế nhưng vừa được sở hữu bản thảo, anh ta bèn cho rằng in riêng thì
thích hợp, và có bỏ đi một số đoạn do kiểm duyệt yêu cầu. Sự thể sẽ ra
thế nào nếu như tôi đưa thêm phần đánh giá của mình về tác phẩm
này, mà thật may là tôi không hề nói với Bastide, và không nằm trong
giao ước của chúng tôi? Sự đánh giá đó hãy còn ở dạng bản thảo trong
số giấy tờ của tôi. Nếu có khi nào nó ra mắt, mọi người sẽ thấy những
lời đùa cợt và giọng điệu tự mãn của Voltaire về vấn đề này hẳn phải
khiến tôi buồn cười đến thế nào, tôi là người thấy rất rõ tầm của con
người tội nghiệp ấy trong các vấn đề chính trị mà ông ta xen vào để
phát biểu.
Giữa lúc được công chúng hoan nghênh và được các quý bà ưu
ái, tôi cảm thấy mình thất thế ở dinh thự Luxembourg, không phải bên
ông Thống chế, thậm chí mỗi ngày dường như ông lại tăng thêm hảo ý
và tình thân đối với tôi, mà là bên bà Thống chế. Từ khi tôi không còn
gì để đọc cho bà nữa, căn hộ của bà ít rộng mở đón tôi, và trong những
chuyến về Montmorency, mặc dù tôi có mặt khá đúng phép tắc, song
chỉ còn gặp bà bên bàn ăn. Thậm chí chỗ của tôi cũng không còn được
chỉ rõ bên cạnh bà. Vì bà không mời tôi ngồi đó nữa, vì bà ít nói
chuyện với tôi, và tôi cũng chẳng có gì nhiều để nói với bà, nên tôi
thích kiếm một chỗ khác, ở đấy tôi được thoải mái hơn, nhất là buổi
