vấn đề nào khác, sự ân cần được đẩy đi xa hết mức có thể, chẳng hạn
như, tối nào cũng vậy sau bữa ăn, ông Thống chế, thường đi ngủ sớm,
thế nào cũng dẫn tôi theo để tôi cũng đi ngủ, dù thuận tình hay miễn
cưỡng. Chỉ ít lâu trước thảm họa của tôi, ông mới ngừng sự chăm sóc
ân cần này, không hiểu vì sao.
Trước cả khi nhận thấy sự lạnh nhạt của bà Thống chế, để khỏi
lâm vào cảnh đó, tôi đã mong muốn thực thi kế hoạch cũ; nhưng do
không đủ phương tiện, tôi đành phải đợi giao ước về Émile được thỏa
thuận, và, trong khi chờ đợi, tôi làm nốt Khế ước xã hội, rồi gửi cho
Rey, định giá bản thảo một ngàn franc, anh trao cho tôi số tiền đó. Có
lẽ tôi không nên bỏ qua một sự việc nhỏ liên quan đến bản thảo này.
Tôi giao bản thảo được niêm phong kỹ cho Duvoisin, mục sư miền
Vaud, và là mục sư của sứ quán Hà Lan, ông ta thỉnh thoảng đến thăm
tôi, và nhận gửi bản thảo cho Rey, mà ông có liên hệ. Bản thảo viết
chữ nhỏ, nên rất bé, và không đầy túi áo mục sư. Tuy nhiên, khi đi qua
giới tuyến, cái gói của ông chẳng hiểu thế nào lại rơi vào tay các nhân
viên, họ mở ra, xem xét, sau đó trả lại ông khi ông nhân danh đại sứ để
đòi; điều này khiến bản thân ông cũng có thể đọc nó, như ông thật thà
nói với tôi là đã đọc, và rất khen ngợi tác phẩm, không một lời phê
phán không một lời chỉ trích, chắc hẳn dành phần để sau này làm
người phục thù cho Kitô giáo, khi sách được xuất bản. Ông ta niêm
phong lại bản thảo, rồi gửi cho Rey. Đó là đại ý những gì ông kể trong
bức thư thuật lại vụ việc ấy, và đó là tất cả những gì tôi được biết.
Ngoài hai cuốn sách đó và cuốn Từ điển âm nhạc mà thỉnh
thoảng tôi vẫn làm, tôi có vài văn bản khác ít quan trọng hơn, tất cả
đều có thể ra mắt, và tôi dự định công bố tiếp, hoặc riêng rẽ, hoặc
trong tổng tập, nếu có khi nào tôi bắt tay vào làm tổng tập. Chủ yếu
trong số văn bản, phần lớn còn ở dạng bản thảo trong tay Du Peyrou,
là Luận về nguồn gốc các ngôn ngữ, mà tôi đưa cho ông De
Malesherbes đọc và đưa cho hiệp sĩ De Lorenzi đọc, anh khen nó. Tôi
tính tất cả những công trình này tập hợp lại ít ra cũng sẽ cung cấp, trừ
