trắng, tôi sẽ sợ. Vậy là trí tưởng tượng của tôi, do sự im lặng kéo dài
này khơi dậy, vẽ ra cho tôi những bóng ma. Càng hết lòng với việc
công bố tác phẩm cuối cùng và hay nhất của mình, tôi càng lo lắng tìm
xem điều gì có thể ngăn trở việc đó, và do luôn đưa mọi điều đến mức
cực đoan, nên trong sự đình chỉ in cuốn sách, tôi ngỡ thấy sự cấm chỉ.
Tuy nhiên, do không thể nghĩ ra nguyên nhân cấm chỉ cũng như cách
thức, nên tôi vẫn ở trạng thái nghi ngờ hồi hộp ác nghiệt nhất đời. Tôi
viết hết thư này đến thư khác cho Guy, cho ông De Malesherbes, cho
bà De Luxembourg, và do thư trả lời không hề đến, hoặc không đến
khi tôi chờ đợi, tôi hoàn toàn rối loạn, tôi mê sảng. Rủi thay, cùng thời
gian ấy, tôi được biết Cha Griffet, giáo sĩ dòng Tên, đã nói đến Émile,
và đã thuật lại một số đoạn. Lập tức trí tưởng tượng của tôi phóng đi
nhanh như chớp, và làm lộ ra toàn bộ điều bí mật bất chính: tôi nhìn
thấy sự vận hành một cách thật rõ ràng, một cách thật chắc chắn như
thể nó được tiết lộ với mình. Tôi hình dung rằng các giáo sĩ dòng Tên,
giận dữ vì giọng điệu khinh miệt của tôi khi nói về các giáo đoàn, đã
chiếm lấy tác phẩm; rằng chính họ ngăn trở việc in; rằng được Guérin,
bạn họ, cho biết thể trạng tôi hiện giờ, và thấy trước là tôi sắp chết,
điều mà tôi chẳng hồ nghi
, họ định trì hoãn việc in cho đến khi đó,
với ý đồ cắt xén, làm sai lạc tác phẩm, và để thực hiện dự kế, gán cho
tôi những cảm nghĩ khác với cảm nghĩ của tôi. Thật kỳ lạ là biết bao
nhiêu sự kiện và trạng huống đến phỏng theo sự điên rồ này trong tâm
trí tôi và khiến nó có vẻ giống như thực, thế nào nhỉ! Phô bày cho tôi
thấy nó là hiển nhiên và thuyết minh cho nó. Guérin hoàn toàn theo
các giáo sĩ dòng Tên, tôi biết như vậy. Tôi gán tất cả những sự thân
tình mà Guérin ngỏ ý trước với tôi là do bọn họ, tôi tin rằng chính vì
áp lực của họ mà ông thúc giục tôi điều đình với Néaulme; rằng nhờ
gã Néaulme này họ đã có được những tờ đầu tiên của tác phẩm; rằng
sau đó họ đã tìm được cách dừng việc in ở nhà xuất bản Duchesne, và
có lẽ tìm được cách chiếm lấy bản thảo, để tha hồ sửa chữa, cho đến
khi cái chết của tôi để họ được tự do công bố tác phẩm đã cải tác theo
kiểu của họ. Bất chấp sự mềm mỏng nịnh nọt của cha Berthier, tôi
