không bao giờ biết được vì sao nó đã bị đình lại. Ông De Malesherbes
chịu khó đến Montmorency để trấn an tôi: ông thành công, và vì niềm
tin trọn vẹn ở đức chính trực của ông thắng tình trạng thác loạn trong
cái đầu óc tội nghiệp của tôi, nên mọi điều ông làm để tôi hồi tỉnh đạt
được kết quả. Sau tất cả những gì đã nhìn thấy về những lo âu, về tình
trạng mê sảng của tôi, đương nhiên ông thấy tôi rất đáng ái ngại, vì thế
ông ái ngại, ông nhớ lại những luận điệu được nhai đi nhai lại không
ngừng của bè đảng triết gia bao quanh ông. Khi tôi đến sống ở
Ermitage, họ rêu rao, như tôi đã kể, là tôi sẽ chẳng trụ được lâu dài.
Khi thấy tôi kiên trì, họ bảo đó là do ngoan cố, do kiêu ngạo, do xấu
hổ nếu nuốt lời, nhưng tôi buồn chán đến chết đi được, và tôi sống tại
đó rất khổ sở. Ông De Malesherbes tin điều ấy và viết thư cho tôi.
Cảm kích trước sự lầm lẫn của một người mà mình rất quý trọng, tôi
viết cho ông bốn bức thư liên tiếp, trình bày với ông những lý do đích
thực của cách mình xử sự, miêu tả trung thực với ông những sở thích
của mình, những thiên hướng của mình, tính cách của mình, và tất cả
những gì diễn ra trong lòng mình. Bốn bức thư, không nháp, viết rất
nhanh, theo đà bút, thậm chí không đọc lại, có lẽ là thứ duy nhất tôi
viết một cách dễ dàng trong suốt cuộc đời mình, điều này thật lạ lùng
giữa cảnh ốm đau và giữa tình trạng ngã lòng đến cực độ. Cảm thấy
mình suy nhược, tôi than van vì nghĩ rằng mình để lại trong tâm trí
những người lương thiện một ý kiến rất ít chính xác về mình, và qua
sự phác họa vội vàng trong bốn bức thư, có thể nói là tôi cố thay cho
những hồi ức đã dự định viết. Những bức thư ấy, được ông De
Malesherbes thích, và phô ra tại Paris, có thể nói là bản tóm lược
những gì tôi trình bày chi tiết hơn ở đây, và với tư cách ấy, xứng đáng
được lưu giữ. Mọi người sẽ thấy trong các giấy tờ của tôi bản sao ông
cho chép lại theo yêu cầu của tôi, và gửi cho tôi vài năm sau.
Từ nay điều duy nhất khiến tôi phiền não khi nghĩ đến cái chết
nay mai của mình là không có một người nào tín cẩn có học thức mà
tôi có thể ký thác các giấy tờ để làm công việc tuyển chọn sau tôi. Từ
