Cuối cùng Émile ra mắt, mà tôi không còn nghe nói đến những tờ
sách thay thế hay đến khó khăn nào khác nữa. Trước khi tác phẩm
được công bố, ông Thống chế yêu cầu tôi đưa lại tất cả những bức thư
của ông De Malesherbes có liên quan đến tác phẩm. Niềm tin tưởng
rất lớn ở cả hai người, trạng thái an tâm sâu sắc, ngăn tôi suy nghĩ về
điều gì đó khác thường thậm chí đáng lo ngại trong yêu cầu này. Tôi
trả lại các bức thư, trừ một hai bức, do vô ý nên còn sót lại trong các
quyển sách. Trước đó ít lâu, ông De Malesherbes đã bày tỏ với tôi là
ông sẽ lấy lại những bức thư tôi viết cho Duchesne trong thời gian tôi
lo sợ về các giáo sĩ dòng Tên, và phải thú nhận rằng những thư ấy
chẳng làm vẻ vang lắm cho lý trí của tôi. Nhưng tôi bày tỏ với ông là
trong bất cứ chuyện gì tôi đều không muốn được coi như tốt đẹp hơn
là tôi vốn thế, và ông có thể để lại thư cho Duchesne. Tôi không rõ
ông đã làm những gì.
Việc công bố cuốn sách này không hề có sự hoan nghênh rầm rộ
thường theo sau việc xuất bản mọi trước tác của tôi. Chẳng bao giờ có
một công trình được những lời khen ngợi riêng tư nồng nhiệt đến thế
và ít được công khai tán thành đến thế. Điều mà những người có khả
năng xét đoán nhất nói với tôi, viết cho tôi, khiến tôi vững tin rằng đây
là trước tác hay nhất của tôi, cũng là trước tác quan trọng nhất. Nhưng
tất cả những điều này được nói với những sự thận trọng kỳ cục nhất,
như thể cần phải giữ bí mật về cái hay cái tốt mà người ta nghĩ về tác
phẩm. Bà De Boufflers, người bày tỏ với tôi rằng tác giả cuốn sách
này xứng đáng được dựng tượng và được mọi con người tôn vinh,
cuối thư chẳng khách sáo yêu cầu tôi gửi trả lại thư cho bà.
D’Alembert, người viết rằng tác phẩm này quyết định sự ưu việt của
tôi, và ắt phải khiến tôi đứng đầu mọi văn nhân, không hề ký tên trong
thư, mặc dù anh đã ký tất cả các bức thư gửi tôi cho đến bấy giờ.
Duclos, ông bạn tin cậy, con người chân thực, nhưng cẩn thận, và
trọng thị cuốn sách này, tránh phát biểu bằng văn bản viết. La
Condamine lao vào Tuyên tín và nói huyên thuyên, Clairaut, trong thư
