vào đầu tháng Sáu. Tại đây tôi rất ít nghe nói đến những cuốn sách
mới của tôi, bất chấp tiếng đồn do sách gây ra ở Paris, và các chủ nhà
thì không hề nói gì với tôi. Tuy nhiên một buổi sáng, khi chỉ có riêng
mình tôi với ông De Luxembourg, ông bảo tôi: “Ông đã nói điều
không hay về ông De Choiseul trong Khế ước xã hội ư? - Tôi ư? Tôi
vừa lùi lại vì kinh ngạc vừa nói, không, tôi xin thề với ngài; nhưng bù
lại, bằng một ngòi bút chẳng hay khen ngợi, tôi đã viết lời ca tụng đẹp
đẽ nhất mà chưa một bộ trưởng nào từng nhận được.” Và ngay lập tức
tôi thuật lại cho ông đoạn văn đó. “Thế còn trong Émile? Ông hỏi tiếp.
- Không một lời nào hết, tôi đáp; không một lời một chữ nào liên quan
đến ngài ấy. - A! Ông nói, một cách nóng nảy hơn thường ngày, phải
làm đúng như thế trong cuốn sách kia, hoặc phải rõ ràng hơn! - Tôi
cho rằng mình đã rõ ràng, tôi nói thêm; tôi quý trọng ngài ấy đủ để
làm như vậy.” Ông sắp nói tiếp; tôi thấy ông sẵn sàng cởi mở; ông kìm
mình lại và nín lặng, chính sách khốn khổ của triều thần, chế ngự ngay
cả tình bạn trong những tấm lòng tốt nhất!
Cuộc trò chuyện này, dù ngắn ngủi, cũng soi sáng cho tôi về tình
thế của tôi, ít ra ở phương diện nào đó, và khiến tôi hiểu rằng đúng là
người ta có ác cảm với mình. Tôi xót xa cho cái số phận kỳ quái nó
xoay chuyển tất cả những điều hay điều tốt tôi nói và làm thành bất lợi
cho tôi. Tuy nhiên, cảm thấy trong vụ này mình được bà De
Luxembourg và ông De Malesherbes che chắn, tôi không hiểu người
ta có thể làm thế nào để gạt họ ra và đến được tận nơi tôi: vả chăng từ
khi đó tôi cảm nhận rõ là sẽ không còn có chuyện công bình cũng
chẳng có chuyện công lý nữa, và người ta sẽ chẳng bận tâm xem xét
liệu tôi có thực sự sai trái hay không. Trong khi đó bão tố gầm gào
ngày một mạnh hơn. Cho đến cả Néaulme, tản mạn đây đó trong
những lời ba hoa, cũng tỏ ra với tôi là ân hận đã dính dáng vào tác
phẩm này, và có vẻ tin chắc ở số phận đang đe dọa cuốn sách và tác
giả. Tuy nhiên một điều vẫn khiến tôi an tâm: tôi thấy bà De
