danh nghĩa và đánh tơi bời tác phẩm: và đó là điều mà tôi cho rằng đã
thực hiện khá thành công.
Tôi thấy lưu trú ở Môtiers rất dễ chịu, và, để quyết định sống nốt
cuộc đời tại đó, tôi chỉ thiếu một sinh kế chắc chắn: nhưng sinh hoạt
nơi đây khá đắt đỏ, và tôi đã thấy mọi kế hoạch cũ sụp đổ vì gia đình
tan tác, vì phải tổ chức lại, vì tất cả đồ đạc đã bán đi hoặc bị phân tán,
và vì những chi phí bắt buộc từ khi rời khỏi Montmorency. Tôi thấy số
vốn nhỏ trước mắt giảm đi hằng ngày. Hai hoặc ba năm đủ để tiêu hết
chỗ còn lại, mà tôi không thấy một phương kế nào để tăng thêm vốn,
trừ phi lại bắt đầu viết sách, nghề nghiệp độc hại mà tôi đã từ bỏ.
Tin chắc mọi sự đối với mình sẽ sớm thay đổi, và công chúng,
tỉnh lại sau cơn cuồng nộ, sẽ khiến các quyền lực phải xấu hổ vì điều
đó, tôi chỉ tìm cách kéo dài phương tiện sinh sống cho đến khi diễn ra
sự thay đổi may mắn, nó sẽ khiến tôi có nhiều khả năng chọn lựa hơn
trong số những phương tiện có thể xuất hiện. Tôi làm tiếp cuốn Từ
điển âm nhạc, nhờ mười năm lao động đã gần xong, chỉ cần làm nốt
và chép lại rõ ràng. Những cuốn sách của tôi, gần đây được gửi đến,
cung cấp phương tiện để hoàn thành công trình: các giấy tờ, được gửi
đồng thời, khiến tôi có thể bắt đầu những Hồi ức, tôi muốn từ nay chỉ
làm duy nhất việc này. Tôi khởi đầu bằng việc sao lại thư từ thành một
tập có thể hướng dẫn trí nhớ theo thứ tự của sự kiện và thời gian. Tôi
đã tuyển chọn những bức thư mà tôi muốn lưu giữ cho việc này, còn
phần sau từ gần mười năm nay không bị gián đoạn. Tuy nhiên, trong
khi sắp xếp để chép lại, tôi thấy một chỗ khuyết khiến tôi kinh ngạc.
Khoảng khuyết này gần sáu tháng, từ tháng Mười 1756 đến tháng Ba
năm sau. Tôi nhớ rõ đã để vào số được chọn nhiều thư của Diderot,
của Deleyre, của bà D’Épinay, của bà De Chenonceaux, v.v. Lấp đầy
chỗ khuyết này, và nay không thấy nữa. Những thư ấy đã ra sao rồi?
Ai đó đã thò tay vào các giấy tờ của tôi, trong thời gian mấy tháng
chúng ở lại dinh thự Luxembourg chăng? Điều này khó tưởng tượng
được, và tôi đã nhìn thấy ngài Thống chế cầm chìa khóa gian phòng
