dỗ nhiều ở nhà ông Lambercier, và hơn nữa tôi còn có riêng cho mình
một kho tàng nho nhỏ rất phiền toái cho các vị này, kho tàng ấy ở
trong Lịch sử của Giáo hội và của Đế chế
, mà tôi đã học gần như
thuộc lòng ở nhà cha tôi, và gần như quên đi từ đấy, nhưng cuộc thảo
luận hăng lên đến đâu thì tôi lại nhớ ra đến đó.
Một giáo sĩ già bé nhỏ, nhưng khá khả kính, thuyết trình chung
cho chúng tôi buổi đầu tiên, với các bạn tôi buổi thuyết trình này là
một bài giảng giáo lý cương yếu hơn là một cuộc tranh luận, và giáo sĩ
phải dạy dỗ họ nhiều hơn là giải quyết những phản bác của họ. Với tôi
thì không giống như vậy. Khi đến lượt mình, tôi chặn ông lại ở mọi
vấn đề; tôi không để ông thoát được một khó khăn nào trong những
khó khăn tôi có thể gây cho ông. Điều này khiến buổi thuyết trình
thành rất dài và rất chán ngán cho những người dự. Vị giáo sĩ già của
tôi nói nhiều, hăng lên, lan man dông dài, và thoát hiểm bằng cách bảo
rằng ông nghe tiếng Pháp không rõ. Ngày hôm sau, sợ rằng những sự
phản bác vô ý vô tứ của tôi nêu gương xấu cho các bạn học, người ta
để riêng tôi sang một phòng khác với một giáo sĩ khác, trẻ hơn, nói
giỏi, nghĩa là dài dòng văn tự, và nếu có vị tiến sĩ nào tự phụ tự mãn
thì đó là ông ta. Tuy thế tôi không để mình bị bộ dạng oai phong của
ông trấn áp quá nhiều, và, cảm thấy dù thế nào mình cũng đang làm
nhiệm vụ, tôi bèn đối đáp với ông một cách khá tự tin và dồn ép ông
chỗ này chỗ nọ hết sức mình, ông tưởng hạ gục được tôi với thánh
Augustin, thánh Grégoire và các bậc Giáo phụ khác, và ông ngạc
nhiên không tưởng tượng nổi thấy tôi vận dụng tất cả các vị Giáo phụ
ấy dễ dàng gần bằng ông: không phải là tôi đã có khi nào đó đọc các
vị, có lẽ cả ông cũng thế; nhưng tôi đã nhớ rất nhiều đoạn của các vị
rút từ bộ Le Sueur của tôi; và hễ ông vừa dẫn ra một đoạn, là tôi
không tranh cãi về đoạn ông trích dẫn mà đáp trả bằng một đoạn khác
cũng của vị Giáo phụ ấy, và thường khiến ông rất lúng túng. Tuy nhiên
cuối cùng ông thắng, vì hai lý do: một, ông là kẻ mạnh hơn, và do cảm
