Rồi bác rối trí nói thêm, chẳng đâu vào đâu:
- Không, làm sao lại có thể... Kẻo không thì đã chất chứa biết bao tội lỗi
rồi! Chính vì thế các bậc thánh nhân dạy rằng Đức Mẹ đã rời khỏi giá chữ
thập mà khóc nức nở lên... Mọi loại hoa đều cháy sém, héo khô vì nước
mắt, chỉ còn lại có cây thuốc lá... Cho nên, bây giờ người ta mới đốt nó lên
mà hút...
Sau khi đi nhà thương về, bác thường cố nhớ lại toàn bộ cuộc đời mình.
Bác có cảm giác là phải sắp xếp lại tất cả những gì mình đã từng thấy và đã
từng cảm biết trong cuộc đời. Nhưng cứ mỗi lần bác cố gắng làm như vậy
thì lại một lần uổng công vô ích, những ký ức của bác thảy đều nhỏ mọn,
nghèo nàn, đơn điệu. Bác chỉ ôn lại được những chuyện lặt vặt, chẳng nghĩa
lý gì và đều chỉ là bằng những hình ảnh mơ hồ, đứt đoạn. Cứ mỗi lần định
ôn lại cuộc đời theo thứ tự, từ đầu, từ hồi còn thơ ấu, thì tất cả đều chỉ thu
lại vào một ngày nào đó, vào một buổi chiều nào đó và thường chẳng liên
quan gì đến thuở thơ ấu, lại vừa xa lắc xa lơ, vô tích sự đến nỗi chỉ đành
phẩy tay coi thường. Bác Averki cũng buồn lòng phẩy tay coi thường cả
mọi kiến thức, mọi khả năng trí tuệ của mình. “Sao kỳ lạ thế nhỉ! - Bác
ngẫm nghĩ. - Mình sống, sống hoài, thế mà chẳng nhớ gì cả, chẳng hiểu gì
cả...”. Tỷ dụ như người ta bảo rằng bác sinh ra ở nơi nọ, nơi kia, vào năm
này năm nọ chẳng hạn. Nhưng thế nào là “sinh ra” mới được cơ chứ! Té ra
bác không hiểu cả việc sinh ra của chính mình, té ra bác cũng chẳng tin
tưởng gì cụ thể lắm vào việc đó! Mọi người ở mọi lúc đều bảo rằng bố bác
là ông nọ ông kia, mẹ bác là bà này bà nọ. Giờ đây bác chẳng tin mà cũng
chẳng hiểu được điều đó nữa. Suốt đời bác coi bố mẹ là những người gần
gũi nhất; thế nhưng khi bố bác mất đi thì bác quên bẵng hẳn ông cụ, mà cả
bà cụ thì bác cũng thế nốt, chẳng những thôi không thương tiếc, mà ngay cả
mặt ông cụ, bác cũng không sao nhớ rõ nữa. Trong đời bác cũng đã từng
chơi bời với nhiều người khác. Nhưng bác cũng quên cả họ, cũng như
những giấc mơ chẳng hạn, ta nằm mơ có ít đâu, nhưng ta hãy nhớ lại những
giấc mơ xem thử nào!
Bác chỉ còn nhớ lại cụ thể được cái buổi hoàng hôn xa xôi ấy trên sông,
cái buổi gặp gỡ xa xôi ấy với cô gái trẻ, đẹp, mà giờ đây cô ấy đang vừa
