Tôi không biết và chưa được thấy chế độ nông nô, nhưng tôi nhớ được
rằng tôi đã cảm biết được chế độ đó khi tôi đến chỗ dì Anna Gheraximovna.
Cứ bước chân vào trang trại này là ta lập tức cảm thấy ngay rằng chế độ đó
còn đang sống nguyên vẹn. Khu điền trang không lớn, nhưng thảy đều cũ
kỹ, vững vàng, chung quanh bao bọc bởi những cây bạch dương và miên
liễu cổ thụ. Những công trình xây dựng trong trang trại rất nhiều, không đồ
sộ, nhưng rất tiện lợi cho việc nhà, và hệt như tất cả đều được gắn bó với
nhau bằng những thân gỗ sồi sẫm màu dưới những mái rơm. Nổi bật lên do
to tát, hay nói đúng hơn do chiều dài của nó, chỉ là căn nhà đen nhẻm của
những người đầy tớ, mà từ trong đó người ta thấy ngó ra những đại diện
cuối cùng của đẳng cấp tôi đòi, - những ông bà già lụ khụ nào đó, một cụ
đầu bếp đã về hưu già lọm khọm, trông giống như Don Kihote. Khi ta cưỡi
ngựa vào đến nơi thì tất cả các cụ ấy đều kéo nhau ra, cúi rạp cả người
xuống mà chào. Một cụ xà ích đầu bạc từ trong lán xe ngựa chạy ra để giữ
ngựa cho ta, ngay từ lúc bước ra khỏi lán cụ đã ngả mũ và cứ để đầu trần
như thế mà đi ngang qua toàn bộ khu sân nhà. Trước đây cụ làm xà ích cưỡi
ngựa để giong xe
cho bà dì tôi, còn bây giờ thì cụ chở xe cho bà đi dự
các buổi lễ trọng, -mùa đông bằng xe thổ mộ, mùa hè thì bằng một chiếc xe
ngựa không mui vững chãi, bịt sắt, đại để giống như những chiếc xe mà các
cha cố thường đi. Khu vườn của dì tôi nổi tiếng là rậm rạp, có nhiều chim
hoạ mi, chim gáy và nhiều táo, còn ngôi nhà của dì thì nổi tiếng vì cái mái
nhà. Ngôi nhà ấy ở ngay đầu sân, sát cạnh vườn, được ôm ấp bởi những
cành gia. Nhà không đồ sộ mà lại thấp lè tè, nhưng ta có cảm tưởng là nó
không thể dưới trăm tuổi được, bởi lẽ ta thấy nó đàng hoàng ngó ra từ phía
dưới một mái rơm cao và dày dặn khác thường, một mái rơm đã đen nhẻm
và cứng chắc lại với thời gian. Tôi có cảm giác là mặt trước của ngôi nhà
này bao giờ cũng rất sống động, hệt như một bộ mặt già nua dưới một chiếc
mũ kếch xù đang nhìn ra bằng những con mắt hõm sâu, - những khung cửa
sổ với những ô kính đã ánh lên màu xà cừ do dầm mưa dãi nắng. Còn ở hai
bên những con mắt đó là những bậc thềm, - hai bậc thềm cũ kỹ, rất to, có
nhiều cột. Trên mi cao của những mái thềm này bao giờ cũng đậu đầy
