Lần đầu tiên anh ta trông thấy những "cái nhà biết chạy" ấy. Cái gì cũng
làm anh ta chú ý, vì cái gì đối với anh ta cũng mới cả. Luôn luôn anh ta nói:
"Lần đầu tiên, tôi mới thấy cái này…"
Công việc trong ngày xong, tôi cho anh ta mượn bộ áo quần, và chúng
tôi đi đến tiệm cà phê ở đường Ca–nơ–bia. Không cần phải nói, đây là lần
đầu tiên anh ta vào tiệm cà phê và cũng là lần đầu tiên người Pháp gọi anh
bằng "ông".
Sau những ngày đầu tiên ở Mác–xây, anh Ba tóm tắt cảm tưởng của
mình bằng mấy chữ:
"Người Pháp ở Pháp tốt, lễ phép hơn người Pháp ở Đông dương".
Chúng tôi đi theo tàu lên Ha–vơ–rơ (Havre) để sửa chữa. Chúng tôi được
đưa sang làm việc ở một chiếc tàu khác, trở về Đông Dương. Anh Ba
không muốn trở về. Ông chủ đem anh về nhà. Từ đấy, tôi không được tin
tức gì của anh Ba nữa…
Không bao giờ tôi đoán rằng người bạn nhỏ của tôi, người phụ bếp, anh
Ba ngây thơ, siêng năng và ngoan ngoãn ấy, lại trở thành Chủ tịch chính
phủ ta, người xây dựng nên nước Cộng hoà chúng ta".
Cho đến nay, cách của tôi – cách làm tập thể - hình như được việc.
Những người cộng tác đầu tiên và tôi cứ nhẫn nại theo đường dây, ghi chép
cẩn thận những mẩu chuyện giữ nguyên như thế. Và đây là một tiểu sử
trung thành, đúng đắn, sinh động, không thêu dệt, không bày đặt.
Theo địa chỉ ông Mai mách, anh Trần, người cộng tác trẻ của tôi, đến
gặp ông Dân ở Nha Trang. Đây là những điều anh Trần ghi chép: "Ông Dân
sáu mươi hai tuổi, chủ một cửa hàng nhỏ sạch sẽ và đông khách, nhà đông
con. Ông ta tiếp tôi niềm nở và kể chuyện:
"Tôi có hai con trai đi Vệ quốc quân và một con gái đi cứu thương. Nhà
tôi còn ba con nữa; hai mươi hai, hai mươi và mười sáu tuổi, đều là đoàn
viên của đoàn Thanh niên cứu quốc. Cả ba đứa đều muốn đi Vệ quốc quân.
Khi nào Tổ quốc cần đến chúng nó, tôi sẵn sàng hiến con cho Tổ quốc. Có
lẽ điều đó dễ làm cho mẹ cháu buồn, nhưng đàn bà thì bao giờ chẳng thế.
