Người ta rình mò ông Nguyễn. Người ta nói xấu ông, người ta tẩy chay
ông. Người ta bảo bọn chủ không nên dùng ông. Người ta cố tình mua
chuộc ông, người ta kiếm cách doạ dẫm ông. An–be Xa–rô (Albert Sarraut)
bộ trưởng Bộ Thuộc địa và Pi–e Pat–ki–ê (Pierre Pasquier) Toàn quyền
Đông Dương mời ông Nguyễn đến nói chuyện và Tổng giám đốc cảnh sát
đã thu giấy căn cước của ông Nguyễn.
Suốt thời gian Khải Định ở lại Pháp, ông Nguyễn ngày đêm bị hai tên
mật thám theo dõi không rời một bước. Ông không để ý đến những việc ấy.
Mặc dầu đời sống nghèo nàn, lại bị rầy rà về chính trị, ông Nguyễn vẫn
không nao núng.
Mỗi buổi mai, ông Nguyễn nấu cơm trong một cái sanh nhỏ bằng sắt tây
đặt trên ngọn đèn dầu. Với một con cá mắm hoặc một tí thịt. Ông ăn một
nửa và để dành một nửa đến chiều. Có khi một miếng bánh mì với một
miếng pho–mát là đủ ăn cả ngày. Ông trọ ở một phòng nhỏ trong một
khách sạn rẻ tiền ở xóm lao động. Phòng chỉ vừa kê một cái giường sắt
chật, một cái bàn nhỏ và một cái ghế. Chỉ thế thôi, không có gì khác.
Về mùa đông lạnh, mỗi buổi sáng trước khi đi làm, ông để một việc gạch
vào lò bếp của khách sạn. Chiều đến, ông lấy viên gạch ra, bọc nó vào
trong những tờ báo cũ, để xuống nệm cho đỡ rét.
Thường thường, ông chỉ làm việc nửa ngày, làm buổi sáng để kiếm tiền,
còn buổi chiều thì đi đến thư viện hoặc đến dự những buổi nói chuyện
chính trị. Tối đến, ông đi dự mít tinh ở Pa–ri. Có rất nhiều cuộc mít tinh.
Chính ở đây ông đã làm quen với những người như Lê–ông Bơ–lom (Léon
Blum), Bơ–rác (Bracke), nhà văn Vay–ăng Cu–tuya–ri–ê (Vaillant
Couturier), giáo sư Mác– sen Ca–sanh (Marcel Cachin), nghị viên Mác Sô–
nhi–ê (Mac Saugnier), bà nữ văn hào Cô–lét (Colette) v.v.
Hầu hết trong những buổi mít tinh này, ông đều phát biểu ý kiến. Vì ông
là người ngoại quốc độc nhất trong những nơi này và vì ông có vẻ dễ yêu
mến cho nên thính giả thích nghe ông. Ông Nguyễn khéo lái những vấn đề
thảo luận sang vấn đề thuộc địa, đặc biệt là vấn đề Việt Nam. Ví dụ: có một
lần bác sĩ Cu–ê (Coué) nói về thuật thôi miên. Nhiều người phát biểu ý
