phía nam, trên một con đường mới mở. Cách đây đúng một năm, Dưỡng
trao cho tôi ba cuốn nhật kí. Anh nói chiến tranh sẽ ngày một khốc liệt. Lúc
ấy, tôi lí giải động tác trao nhật kí của anh, như thế này: anh muốn tâm sự
với người khác. Bởi vì, ghi nhật kí thực chất không nhằm bảo vệ tính chất
riêng tư. Ghi nhật kí là một động tác thỏa mãn nhu cầu đối thoại không thể,
với người khác. Xuất bản nhật kí do vậy, chỉ là diễn biến tất iếu, của động
tác ghi nhật kí. Một năm sau, í kiến của tôi, về động tác trao nhật kí của
anh, thay đổi. Một năm sau, tôi lí giải thế này: anh muốn từ bỏ, một quãng
đời. Nhật kí, thực chất là một tài sản riêng tư, dù không vì mục đích bảo vệ
tính chất riêng tư. Cho nên động tác ghi nhật kí thực chất là tư hữu hóa
những sự kiện. Dưỡng từ chối đọc lại nhật kí, và do vậy, sẽ từ chối không
đọc 3/4 bản thảo của tôi. Nhưng anh không cất giấu, hoặc hủy bỏ toàn bộ
nhật kí, bởi vì động tác hủy bỏ, chỉ khẳng định quyền sở hữu tuyệt đối của
anh, và lại làm anh nhớ mãi. Cách duy nhất để quên nhật kí, là đưa nhật kí,
từ sở hữu của một cá nhân anh, thành sở hữu của vô số người khác. Động
tác xuất bản nhật kí của anh, chính là để anh mất đi, mọi quyền hạn với nhật
kí. Khi sách của tôi xuất bản, thành hàng nghìn cuốn, anh sẽ bình thản đọc
nó, như đọc nhật kí người không quen, từ vị trí một độc giả. Câu chuyện
một mình anh cũng sẽ trở thành chuyện của vô số người khác. Đây là cách
duy nhất, để anh rời bỏ, vĩnh viễn, một giai đoạn khó quên, của quá khứ.
Cũng là một cách, để nhật kí tác động vào thời gian, lần cuối cùng.
Tháng ba 1966. Chị Trinh kể: tối thứ ba sương mù, phố trắng xóa như khói.
Em đi làm về, mỏi mệt vì sắp đến ngày sinh cháu, thấy cơm đã thổi, thấy
nhà vắng vẻ. Chị Hòa tối thứ hai có dặn, là nhà em đang làm việc, cho anh
Thái. Em phải tuyệt đối giữ bí mật, không được tò mò, những lúc nhà em đi
đêm, về hôm. Chị Hòa 24 tuổi, mà đã sớm buồn. Một năm trước, chồng chị
viết thư về, để chị bỏ anh đi. Nếu chị không lấy chồng khác, anh sẽ không
