NHỮNG NGHỊCH LÝ CỦA THỜI GIAN - Trang 213

ngữ này. Chính vì vậy, khi dịch khái niệm “nhà nước pháp quyền” của ta
sang tiếng Anh, bạn buộc lòng phải biến nó thành một thứ dài lê thê như
sau: “nhà nước bị điều chỉnh bởi pháp quyền” (the state governed by the
rule of law). Pháp quyền theo cách hiểu của người phương Tây có nghĩa là
pháp luật về quyền. Pháp luật phân định và bảo vệ các quyền: quyền của
các công dân và quyền của nhà nước; quyền của các nhánh quyền lực nhà
nước như lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong tiếng Pháp, khái niệm nhà
nước pháp quyền còn được thể hiện rõ hơn thành “nhà nước của quyền”
(Etat de droit). Tư duy pháp lý bao trùm ở đây là: quan hệ xã hội được xây
dựng trên cơ sở của các quyền. Quyền của chủ thể này có thể là nghĩa vụ
của chủ thể khác. Pháp luật điều chỉnh và phân định các quyền này.

Như vậy, về mặt khái niệm, pháp quyền cũng như nhà nước pháp quyền là
một phương thức tổ chức và vận hành xã hội trên cơ sở của các quyền. Các
quyền này được phân định và tổ chức sao cho sự lạm quyền không thể xảy
ra và quyền tự do, dân chủ của người dân được bảo vệ. Hiến pháp là các
công cụ quan trọng nhất để xác lập và phân định các quyền. Vì vậy, Hiến
pháp được coi là linh hồn của pháp quyền. Nhân đây, pháp quyền và pháp
trị là hai thứ khác nhau. Pháp quyền là pháp luật về quyền; pháp trị là cai trị
bằng pháp luật. Pháp trị có từ thời phong kiến xa xưa. Người đầu tiên đề ra
chủ thuyết về pháp trị là Hàn Phi Tử. Ông này dạy rằng không nên cai trị
một cách tùy hứng mà phải biến ý chí của người cai trị thành pháp luật và
áp dụng thống nhất trong cả nước và trong mọi thời gian. Điều này cho
phép người dân chủ động tránh những điều pháp luật cấm và làm những
điều bắt buộc phải làm.

Pháp trị đối lập với nhân trị. Nhân trị thì chia thành hai loại: loại độc tài (do
một người cai trị) và tập đoàn trị (do một tập thể cai trị). Nhân trị không
đồng nghĩa với sự xấu xa. Đơn giản, đây chỉ là mô hình tổ chức xã hội có
độ rủi ro cao. Lý do là trong hàng ngàn năm, vua Nghiêu, vua Thuấn
(những ông vua anh minh và tốt bụng trong truyền thuyết của Trung Quốc)
may ra chỉ xuất hiện một lần. Và ngay cả trong trường hợp này, một ông