một số đá lợp mái. Sân Saint Bernard không cách biệt hẳn với sân
Charlemagne và sân Saint Louis. Ở các tầng cao có nhiều giàn giáo và thang,
nghĩa là có cầu và tam cấp dẫn về phía giải phóng.
Trên đời không có nhà nào nứt nẻ, đổ nát hơn Trại Mới. Đó là nơi sơ hở
nhất trong nhà ngục. Tường bị tác dụng của chất diêm tiêu bám vào đã lở ra
từng phiến đá có khi rơi xuống mình tù nhân đang nằm trên giường, vì vậy
người ta phải ghép ván dưới các vòm cuốn trong phòng ngủ để chèn đỡ.
Người ta phạm sai lầm lớn khi giam vào cái nhà cũ nát ấy những tên can cứu
đáng sợ nhất, những “ca nghiêm trọng” như ngôn ngữ lao tù nói.
Ở Trại Mới có bốn phòng ngủ ở bốn tầng gác và một buồng cao mệnh
danh là Mỹ Phòng. Một ống khói rộng, có lẽ là ông khói nhà bếp của bọn
Công Tước La Force ngày xưa, đi từ nền nhà, xuyên qua bốn tầng gác, lên
tận mái và nhô lên khỏi mái. Nó có vẻ như một cây trụ thép chắn giữ mỗi
phòng ngủ. Gueulemer và Brujon ở chung một phòng ngủ. Cẩn thận người ta
xếp chúng ở tầng gác dưới nhất. Tình cờ đầu giường chúng kê sát vào ống
khói. Chính Thénardier ở ngay trên đầu chúng, trên buồng cao.
Khách qua đường dừng ở phố Culture Sainte Catherine trước cổng xe của
Nhà Tắm, sau khi qua khỏi trại lính cứu hỏa, nhìn thấy một cái sân đầy cây
hoa, cây cảnh trồng trong thùng. Ở cuối sân là một cái nhà tròn nho nhỏ quét
vôi trắng, có hai chái và những cửa nhà chắn gió sơn xanh trông khá vui mắt.
Cảnh này thật xứng với ước mơ hoang dã của Jean Jacques.
Mười năm
về trước, cái nhà trong đó tựa lưng vào một bức tường lớn, màu đen, trần
trụi, xấu xí, nhô cao lên trên mái nhà. Đó là bức tường bao bọc con đường
tuần tra của nhà lao La Force. Bức tường sau cái nhà tròn đó là Milton nhìn
thấy đằng sau Berquin.
Dù bức tường rất cao, vẫn còn một mái nhà cao
hơn đen sì, ở sau bức tường. Đó là mái nhà của Trại Mới. Ở mái nhà có bốn
lỗ thông hơi có tra chấn song sắt. Đó là những cửa sổ của Mỹ Phòng. Một
ống khói đâm qua mái nhà, cái ông khói xuyên các buồng ngủ nói trên.
Mỹ Phòng là buồng áp mái, hình dáng như một cái nhà chợ, có ba lớp
chấn song sắt bọc ngoài, cửa thì bọc tôn đóng chi chít đinh rất lớn. Cứ đằng
Bắc mà vào thì bên trái có bốn lỗ thông hơi, bên phải đối diện với bốn lỗ
thông hơi có bốn cái chuồng hình vuông khá rộng, cách nhau một cái hành
lang hẹp; các chuồng ấy, dưới thì xây tường đến ngang ngực, trên thì cắm
