toán hoàn toàn.
Trong khi chờ đợi, tài sản công cộng cứ thế chảy ra sông, thật là lãng phí.
Phải nói lãng phí mới đúng chữ nghĩa. Châu Âu suy yếu vì hao mòn như thế.
Về nước Pháp thì chúng ta đã tính nó mất mát bao nhiêu rồi. Paris chứa một
phần, hai mươi lăm triệu trong tổng số năm trăm triệu nước Pháp lãng phí
hàng năm là ước lượng còn dưới sự thực. Đem hai mươi lăm triệu ấy tiêu
dùng vào việc cứu tế xã hội và việc giải trí thì Paris còn hoa lệ gấp đôi. Thế
mà Paris lại mang hai mươi lăm triệu ấy mà tiêu trong lỗ cống! Bởi vậy,
người ta có thể nói rằng cái xa xỉ nhất của Paris, cái hội hè hoang phí, cái
cuồng loạn say sưa, cái vung phí tiền ròng bạc chảy nhất của Paris là cống
rãnh ấy.
Quản lý kinh tế Nhà Nước mà đui mù, thì làm cho phúc lợi của mọi người
trôi theo dòng nước và chìm xuống vực sâu như thế đấy! Phải có những lưới
vớt đối với tài sản công cộng. Về phương diện kinh tế, có thể tóm tắt sự kiện
này trong một danh từ: “Paris, giỏ thủng đáy". Paris là một thành phố điển
hình, là khuôn mẫu cho các dân tộc khác rập để xây dựng thủ đô, là Tổ Quốc
của lý tưởng, của phát minh, của mọi khởi phát và thể nghiệm, là trung tâm
của tri thức, là thành quốc, là tổ ong của ngày xưa. Thế nhưng về phương
diện chúng ta vừa trình bày, thì Paris sẽ làm cho một bác nông dân Phúc
Kiến nhún vai khinh bỉ. Nếu anh bắt chước Paris thì anh cũng đến phá sản.
Vả lại trong việc phung phí điên dại tự bao giờ đến bây giờ như thế này,
Paris cũng chỉ bắt chước thôi.
Những cái ngốc lạ ngốc lùng ấy không phải là chuyện mới đâu; cái ngu
này không phải là cái ngu trẻ tuổi. Người đời xưa cũng làm như người đời
nay. Liebi nói: “Cống rãnh thủ đô La Mã đã thủ tiêu cảnh sống no đủ của
nông dân La Mã”. Khi nông thôn La Mã đã bị cống ngầm thành La Mã làm
cho phá sản thì nước Ý cũng bị lụn bại theo; khi nước Ý đã chui vào cống thì
đảo Sicile, rồi đảo Sardaigne, và cả Châu Phi cũng chui theo vào cống. Cống
ngầm La Mã đã làm cho nhân loại chìm xuống vực. Nó nhận chìm thành
phố, nhận chìm cả thế giới.
«Urbi et orbi».
cống ngầm vô để. Việc này cũng như nhiều việc khác, La Mã vẫn làm
gương. Paris noi theo gương ấy với tất cả sự ngớ ngẩn của những đô thành
văn vật.
