một hàng giậu cây xanh che khuất. Quân Pháp kéo đến, tưởng chỉ phải vượt
qua có hàng giậu, không ngờ vấp phải bức tường. Vệ binh Anh lấy đây làm
công sự, làm nơi phục kích và từ ba mươi tám lỗ châu mai, nổ súng một loạt,
đạn to đạn nhỏ bắn nhỏ bắn ra rào rào như dông như bão. Lữ đoàn Soye thế
là tan nát. Trận Waterloo bắt đầu như vậy. Tuy nhiên quân Pháp vẫn chiếm
được vườn cây. Không có thang, họ bám tay không để trèo. Hai bên đánh
giáp lá cà trong lùm cây. Cỏ cây ở đấy đều đẫm máu. Một tiểu đoàn của
Nassau ngã gục ở đây. Bên ngoài, hai khẩu đội pháo của Kellermann chĩa
thẳng vào bức tường làm cho nó sứt mẻ lỗ chỗ.
Mùa xuân, vườn cây này cũng xôn xao rung động như mọi vật trong bầu
trời. Cỏ lên xanh tốt, hoa xuân đua nở. Mấy con ngựa cày gặm cỏ. Dây phơi
quần áo chăng từ cây này qua cây nọ khiến người đi qua phải cúi đầu. Người
ta bước đi trong cỏ dại, chân có lúc thụt xuống một hang chuột. Trong cỏ
người ta nhận thấy một thân cây trốc gốc, nằm trơ đang nảy mầu xanh. Đây
là nơi đại úy Blackman ngồi tựa vào trước khi tắt thở. Dưới gốc cây to bên
cạnh là nơi tướng Đức Duplat ngã xuống, ông này là con cháu một gia đình
người Pháp tị nạn sang Đức lúc thu hồi sắc dụ Nantes.
già xiêu xiêu, có bệnh, được băng bó bằng rơm và đất sét. Hầu hết các cây
táo đều già cỗi và không có cây nào là không có vết đạn. Trong vườn còn
bao nhiêu là cây chết khô, đứng sững như những bộ xương. Một bầy quạ
đang bay trong cành. Đằng cuối, phía khu rừng, hoa violettes mọc đầy.
Ở đây, Bauduin tử trận, Foy bị thương, Duplat tử trận, Blackman tử trận.
Ở đây, người ta dùng lửa thiêu nhau, người ta chém giết nhau, tàn sát nhau.
Ở đây, máu đã chảy thành sông, máu Pháp, máu Anh, máu Đức, lẫn lộn. Ở
đây, một cái giếng sâu đã làm mồ chôn xác chết. Ở đây, trung đoàn Nassau,
trung đoàn Brunswick bị tiêu diệt, vệ binh Anh bị thiệt hại nặng, hai mươi
trên bốn mươi tiểu đoàn Pháp của quân đoàn Reille bị đánh tan tác. Đúng, ba
nghìn người, trong cái túp lều Hougomont này, đã bị đâm, bị chém, bị chặt,
bị bắn, bị thiêu. Và tất cả cái đó chỉ để cho ngày nay một ông dân địa
phương trả lời khách qua đường: “Thưa ông, nếu ông ưng nghe, ông cho tôi
ba francs, thì tôi xin kể cái chuyện Waterloo cho mà nghe!”
