trong sáng, không có chút gì đáng trách, phớt như tiền, nhưng không gì làm
xao xuyến. Combeferre có thể quỳ gối chắp tay, cầu xin cho tương lai đến
với tất cả cái vẻ trong trắng của nó và để cho không có cái gì khuấy vẩn
bước tiến hóa mênh mông về phía đạo đức của các dân tộc. Anh thường nhắc
luôn là cái tốt phải trong trắng. Thật vậy, nếu cái vĩ đại của Cách Mạng là
nhìn thẳng vào lý tưởng chói lòa và bay tới đó, qua sấm sét, với lửa và máu
dính vào móng vuốt, thì cái đẹp của Tiến hóa là không bị dây một vết bẩn
nào. Giữa Washington tiêu biểu cho cái này và Danton hiện thân cho cái kia,
có cái khác biệt phân cách thiên thần có đôi cánh thiên nga với thiên thần
mang cánh chim ưng vậy.
Jean Prouvaire lại còn có một tính cách ôn hòa êm dịu hơn Combeferre
nữa. Tên anh trước là Jehan, với kiểu phát âm đặc biệt một thời ngắn ngủi
phù hợp với cái phong trào mãnh liệt và sâu xa đã dẫn tới việc nghiên cứu rất
cần thiết cái thời kỳ Trung Cổ. Jean Prouvaire có một người yêu, trồng một
chậu hoa, chơi sáo, làm thơ yêu nhân dân, xót thương số phận phụ nữ,
thương khóc trẻ em, cũng tin tưởng tương lai, Chúa và phê phán Cách Mạng
về việc đã làm vơi đi một cái đầu đế vương, tức là đầu André Chénier.
Anh có cái giọng nói bình thường thì êm dịu nhưng đột ngột có thể biến
thành cương nghị; thông thạo văn học đến mức uyên bác, hầu như là nhà
Đông Phương Học. Hơn cả, anh rất hiền; và đây là một điều rất giản dị đối
với ai hiểu rằng cái hiền rất gần với cái cao cả, về mặt thơ anh ưa thích cái
mênh mông. Anh biết tiếng Ý, tiếng La Tinh, tiếng Hy Lạp và tiếng Hébreu;
do đó anh chỉ đọc có bốn nhà thơ là Dante, Juvénal, Eschyle và Isaïe. Về thơ
Pháp anh thích Corneille hơn Racine và Agrippa D’Aubigné hơn Corneille.
Anh thích dạo chơi lang thang trong cánh đồng lúa mạch hoang dại và hoa
mua xanh, theo dõi mây trời như theo dõi thời sự. Trí tuệ của anh có hai thái
độ, một ngả về phía con người, một ngả về phía Chúa. Anh nghiên cứu học
tập hoặc là chiêm ngưỡng. Cả ngày anh đào sâu các vấn đề xã hội; vấn đề
tiền lương, tư bản tín dụng, hôn nhân, tôn giáo, tự do tư tưởng, tự do luyến
ái, giáo dục, hình án, cùng khổ, lập hội, quyền sở hữu, sản xuất và phân phối,
cái huyền bí trên trần đang trùm bóng đêm lên cái tổ kiến loài người; và buổi
chiều anh ngắm các vì sao, những con vật to lớn ấy. Anh cũng là một con
nhà giàu như Enjolras. Anh ăn nói dịu dàng, hơi nghiêng đầu, cúi mặt, cười
