lại bồi thêm vào, thành một trận roi vọt điên cuồng. Bọn tù khổ sai cúi đầu,
một sự khuất phục gớm ghiếc như toát ra từ trận nhục hình. Cả bọn âm thầm
với con mắt của lũ chó sói bị xiềng xích. Cosette chân tay run lẩy bẩy, hỏi
tiếp:
— Cha ơi, họ có còn là người không cha?
Con người khốn khổ trả lời:
— Cũng đôi khi.
Quả thật đó là đoàn tù ra đi từ Bicêtre lúc trời chưa sáng, đang đi theo con
đường đến Mans để khỏi phải qua Fontainebleau, nơi vua ở. Đi vòng quanh
như thế làm cho cuộc hành trình ghê rợn ấy kéo dài thêm ba hay bốn hôm;
nhưng để cho nhà vua khỏi phải thấy một cảnh nhục hình, người ta có thể
kéo dài cái nhục hình ấy lắm chứ!
Jean Valjean trở về nhà trong người mệt lử. Những cuộc gặp gỡ như thế
là những vố thình lình và cái kỷ niệm nó còn để lại giống như một rung
chuyển tận gốc. Tuy vậy, trên đường về phố Babylone, Jean Valjean nhận
thấy Cosette không hỏi ông câu nào nữa về cái cảnh hai cha con vừa mới
thấy xong. Có lẽ vì ông bận về niềm riêng nặng trĩu tâm hồn, nên không
nghe được lời nàng để trả lời chăng. Duy buổi tối, khi Cosette rời ông để đi
ngủ, ông nghe thấy nàng lẩm bẩm như nói một mình: “Ta có cảm tưởng là
nếu gặp một người như thế trên đường đi thì chỉ nhìn gần là đủ đến chết mất
rồi".
May đâu, hôm sau cái hôm bi đát ấy, tình cờ lại gặp dịp lễ lạc gì của Nhà
Nước, người ta có tổ chức hội hè ở Paris, duyệt binh ở quảng trường Champ
De Mars, đấu côn trên thuyền ở sông Seine, hát xướng ở Champs Élysées,
bắn pháo hoa ở quảng trường Étoile, treo đèn khắp nơi. Vượt các thói quen
của mình, Jean Valjean đưa Cosette đi xem các trò vui ấy để nàng xao lãng
cái kỷ niệm hôm trước và lấy sự ồn ào vui nhộn của Paris xóa mờ cái cảnh
tượng ghê tởm đã diễu qua trước mắt nàng hôm nọ. Cuộc duyệt binh làm cho
ngày lễ thêm màu mè, là dịp cho các thứ quân phục đi lại một cách tự nhiên.
Jean Valjean khoác bộ binh phục quốc dân quân, trong lòng vẫn có cái ý
nghĩ mơ hồ của con người muốn lẩn trốn. Dù sao, cuộc dạo chơi chừng như
đã đạt được mục đích. Cosette đã đặt cho mình cái nhiệm vụ phải chiều lòng
cha, lại vốn thấy cảnh gì cũng cho là mới nên đã nhận lời đi giải trí cùng cha
