IV
NHỮNG CHI TIẾT KHÔNG AI BIẾT
Cuộc thăm dò đã được tiến hành. Đó là một chiến dịch kinh khủng: Một
cuộc chiến đấu trong đêm tối chống ôn dịch và ngột ngạt. Đồng thời cũng là
một hành trình đầy những phát hiện. Có những chi tiết kỳ lạ mà Bruneseau
tưởng không cần ghi vào bản báo cáo gởi cho ông Cảnh Sát Trưởng thành
phố vì không xứng đáng với văn chương hành chính. Một người còn sống
mãi đến sau này, một người thợ thông minh, lúc tham gia thám hiểm còn
đang tuổi thanh niên, cách đây mấy năm hãy còn kể lại. Thời đó những
phương pháp sát trùng tẩy uế hãy còn thô sơ lắm. Bruneseau vừa qua khúc
ngoặt đầu tiên trong hệ thống ngầm, thì tám người thợ trong số hai mươi
không chịu đi xa hơn nữa. Công việc phức tạp quá; muốn thăm dò thì phải
nạo vét; cho nên phải nạo vét, đồng thời đo đạc: Ghi chép lượng nước tuôn
vào, đếm cửa ống vào miệng ống, ghi tỉ mỉ những chi nhánh, ghi những
dòng nước bùn phân lưu, tìm biết phạm vi của mỗi lưu vực, thăm dò những
cống nhỏ ghép vào cống chính, đo chiều cao của mỗi hành lang từ đỉnh
cuốn, đo chiều rộng ở chân cuốn cũng như nơi máng, cuối cùng là xác định
các mức nước đối với máng cống và đối với mặt đường.
Đoàn thăm dò tiến lên rất khó khăn. Không hiếm nơi thang bắc để đi
xuống bùn sâu đến một mét. Đèn lồng leo lét trong tạp khí. Thỉnh thoảng
phải khiêng ra một người thợ bị ngất. Ở một đôi chỗ cống hóa thành vực, là
vì đất thụt lún, móng rời rã, cống ngầm biến thành giếng loạn; không tìm ra
chỗ rắn để đặt chân; thình lình, một người chìm lỉm, phải khó nhọc lắm mới
kéo được họ lên. Theo lời khuyên của Fourcroy, cứ cách từng quãng, trong
những nơi đã tẩy uế, người ta đốt những lồng bùi nhùi thấm nhựa thông. Đây
đó vách cống mọc những chùm nấm dị hình tựa những ung nhọt. Ở chốn
ngột ngạt u uất đó, hình như đá cũng phát bệnh.
Cuộc thăm dò của Bruneseau tiến hành từ trên xuống xuôi theo dòng
nước. Đến chỗ phân dòng giữa hai ống nước khu Grand Hurleur, ông ta đọc
trên một phiến đá nhô ra cái niên đề 1550. Phiến đá đó chỉ cái giới hạn
Philippe Delorme dừng lại, ông này được vua Henri II giao cho thăm dò hệ
