hạnh phúc, yên ổn, vui tươi của người ta vào đó. Nữa! Nữa! Nữa! Dốc lọ
vào! Nghiêng bình xuống! Chung cuộc phải vứt cả quả tim vào.
Ở đâu đây trong cõi sa mù của các địa ngục xưa, có một cái thùng chứa
như thế đấy.
Nếu chung cuộc mà từ chối thì cũng có thể lượng thứ được chứ? Cái vô
tận chắc cũng có quyền chứ? Có phải là những dây xích dài vô tận ở trên sức
chịu đựng của con người hay không? Ai nỡ chê trách Sisyphe và Jean
Valjean nếu họ nói: “Thôi, đủ rồi!"
Nặng tính của vật chất bị giới hạn bởi sự ma sát. Sự vâng chịu ngoan
ngoãn của tâm hồn phải chăng cũng có một giới hạn? Nếu sự vận động bất
tuyệt không thể có thì làm sao đòi sự xả thân bất tuyệt.
Bước đầu tiên chẳng nghĩa lý gì, bước cuối cùng mới khổ. Vụ án
Champmathieu đáng kể gì bên cạnh đám cưới Cosette và tất cả kết quả nó
mang theo? Trở lại nhà lao có nghĩa lý gì so với đi vào hư vô?
Xuống bậc đầu, mờ mịt thay! Xuống bậc thứ hai, đen tối thay!
Lần này tránh sao khỏi ngoảnh mặt đi?
Chết vì đạo là một trạng thái bốc hơi làm cháy mòn da thịt. Đó là một cực
hình phong thánh cho con người. Người ta có thể vui lòng chịu trong giờ
đầu; người ta ngồi trên ngai sắt nung đỏ, người ta đặt lên trán cái vành miện
sắt đỏ, người ta nhận quả cầu sắt đỏ, người ta cầm cây vương trượng sắt đỏ;
nhưng còn việc khoác tấm áo bào lửa chẳng lẽ không có một giây phút nào
da thịt khốn nạn nổi lên phản kháng, và người ta từ chối hành hình sao?
Cuối cùng Jean Valjean lại yên tĩnh vì rã rời kiệt sức.
Ông cân nhắc, ông suy nghĩ, ông nhìn cái cán cân ánh sáng và bóng tối bí
mật đang lên xuống chập chờn. Đem cái lao tù của ông đặt trước cuộc đời
tươi sáng của đôi trẻ, hay tự mình dìm đắm hẳn vĩnh viễn cuộc đời mình.
Một bên là hy sinh Cosette, một bên là tự hy sinh. Theo giải pháp nào?
Quyết định thế nào? Trong thâm tâm ông trả lời thế nào câu hỏi khắc nghiệt
của định mệnh? Định mở cánh cửa nào? Định đóng cánh cửa nào của đời
ông? Đứng giữa những vực sâu thăm thẳm ấy, chọn đường nào? Chọn cái
cực đoan nào. Nhìn xuống cái vực thẳm nào?
Cả một đêm suy nghĩ, choáng váng. Ông ngồi đấy đến tận sáng, ngồi yên,
gấp đôi người trên chiếc giường, quỳ gối dưới số mệnh kinh khủng như bị đè
