không hiểu gì về cuộc đời, về Chúa, chỉ thấy mình quanh năm bị phạt, bị
mắng, bị hành hạ, bị đánh đập, mà ở cùng nhà, hai đứa nhỏ kia cũng như
mình lại sướng như tiên. Mụ Thénardier đã ác với Cosette, thì Éponine và
Azelma cũng ác theo. Ở cái tuổi ấy, con là rập khuôn của mẹ, chỉ khác là con
nhỏ, mẹ to mà thôi.
Một năm qua, rồi một năm nữa. Trong làng người ta bảo nhau:
— Vợ chồng Thénardier thế mà phúc đức. Nhà đã không có lại còn nuôi
thêm một con bé người ta bỏ đi.
Ai cũng tưởng Cosette là đứa con bị mẹ bỏ. Lúc đó, không biết gã
Thénardier dò hỏi ở đâu mà biết được rằng Cosette chắc chắn là con hoang
nên mẹ nó phải giấu. Hắn bèn đòi phải đưa mười lăm francs một tháng, nói
rằng con bé lớn rồi và ăn tốn lắm và dọa nếu không thì đuổi đi. Hắn gắt:
“Đừng có trêu vào tay ông! Ông thì ông ném con ranh con về giữa chỗ
chúng mày lánh mặt cho mà xem. Phải đưa thêm tiền cho ông”. Thế là
Fantine phải trả đủ mười lăm francs.
Mỗi năm con bé một lớn lên thì những nỗi đau khổ của nó cũng lớn theo.
Khi còn bé tí, Cosette là cái bung xung của hai đứa con nhà chủ; đến lúc lớn
lên được một chút, nghĩa là chưa đầy năm tuổi, thì nó thành ra đứa đầy tớ
cho cả nhà.
Năm tuổi, ai tin được! Than ôi, thế mà quả có như vậy. Khổ cảnh xã hội
có từ gì con trẻ! Chúng ta chẳng thấy vụ án Dumolard vừa rồi đó sao? Tội
phạm là một trẻ mồ côi nay đã biến thành kẻ cướp. Cái tài liệu chính thức
cho biết từ hồi lên năm em đã chơ vơ một mình, không thân không thích,
phải “lao động và ăn cắp để sống”.
Cosette phải làm các việc vặt, phải quét tước các buồng và sân, cổng, rửa
bát, có lúc phải khiêng vác đồ nặng nữa. Gặp phải thời kỳ mẹ nó gửi tiền thất
thường, trễ đi vài tháng, vợ chồng Thénardier được thể lại càng hành hạ nó.
Nếu Fantine trở lại Montfermeil ba năm sau khi ra đi thì đến nàng cũng
không thể nhận ra con mình nữa. Con bé khi vào nhà ấy xinh tươi là thế, mà
đến nay thì gầy còm, xanh xao. Dáng đi lại rụt rè, sợ sệt, vợ chồng chúng nó
bảo là “gian hiểm”.
Chịu đựng bất công lắm nên con bé hóa ra cảu nhảu, đói khổ quá nó hóa
ra xấu xí. Cả người con bé chỉ còn có đôi mắt là đẹp. Ai trông thấy đôi mắt
