này rồi ta sẽ thấy gan dạ thế nào. Cái biển treo trước cửa quán cơm có ý khoe
một chiến công của hắn. Hắn tự vẽ lấy, vì nghề gì hắn cũng biết qua một tí,
có điều là rất tồi. Lúc ấy thời kỳ những tiểu thuyết cổ điển tuy vẫn tả những
nhân vật quý phái nhưng đã biến thành thứ văn chương dung tục, nung nấu
tâm hồn đa tình của các chị gác cổng Paris và một phần nào của các chị
ngoại ô. Mụ Thénardier vừa đủ trí thông minh để đọc những sách đó. Những
tiểu thuyết ấy đã thành món ăn của mụ. Tim óc mụ chìm ngập trong ấy. Vì
thế, lúc còn xuân xanh, cả đến khi đứng tuổi, lúc nào mụ cũng có cái dáng
điệu trầm ngâm mơ mộng bên cạnh chồng. Thằng chồng thì xỏ lá mà khá
thông minh, hay chữ ở ngoài mép, thô lỗ nhưng lại tinh vi trong tình ái, đối
với phụ nữ thì có thái độ một tên Quick lễ độ và lịch sự. Con vợ kém thằng
chồng chừng mười hai, mười lăm tuổi. Đến khi cái mái tóc rũ như lệ liễu
trong tiểu thuyết kia đã ngả màu hoa râm, khi người thiếu phụ đú đởn đã trở
thành một người đàn bà tai nghiệt, một con nặc nô rồi, thì mụ chỉ là một con
mụ béo xị, nanh ác với mớ tiểu thuyết nhảm trong đầu. Đừng tưởng đọc
những sách nhảm không hại! Vì sách nhảm, con gái đầu của mụ mang tên
Éponine. Mụ toan gọi con em là Gulnare cho trọn bộ tiểu thuyết, may sao
mụ lại nghĩ ngay đến một quyển khác nên đặt tên nó là Azelma. Cái thời ấy
kể cũng lạ, như là có một sự đảo ngược trong cách đặt tên. Thật ra, không
hẳn tất cả đều buồn cười và nông nổi. Như trên đây đã vạch ra, trong đó có
màu sắc tiểu thuyết, nhưng bên cạnh còn thấy dấu hiệu xã hội. Ngày nay,
không hiếm những anh dân cày có tên là Arthur, Alfred, Alphonse, mà cũng
có những bậc danh gia tử đệ - nếu còn có những bậc danh gia tử đệ - lại lấy
tên là Thomas, Pierre hay Jacques. Bình dân mà đặt tên văn hoa, còn quý tộc
lại lấy tên quê mùa, cục mịch, sự xáo trộn ấy chẳng có gì khác là một dư ba
của phong trào bình đẳng. Ở đây cũng như mọi chỗ khác, ảnh hưởng của
luồng gió mới không gì ngăn cản nổi. Bên dưới cái lộn xộn mặt ngoài ấy, là
một sự kiện sâu xa, vĩ đại: Cuộc Cách Mạng Pháp.
