I
QUÁ TRÌNH CẢI TIẾN NGHỀ LÀM THỦY TINH
ĐEN
Cái người đàn bà bỏ con đó, theo lời bàn tán của người phố Montfermeil,
hiện bây giờ ra sao? Ở đâu? Làm gì?
Fantine đem Cosette gửi vợ chồng Thénardier rồi lại lên đường đến
Montreuil Sur Mer. Người ta vẫn còn nhớ là lúc ấy vào năm 1818. Fantine
rời bỏ tỉnh nhà ra đi đã được mười năm: Montreuil Sur Mer đã thay đổi
nhiều. Nàng thì hết vận hạn này đến vận hạn khác ngày một lụn bại, nhưng
tỉnh quê của nàng thì cứ thịnh vượng dần mãi lên. Nguyên do là hai năm
trước, ở đây đã có một biến chuyển công nghiệp, một sự kiện quan trọng ở
tỉnh nhỏ. Chi tiết này quan trọng, chúng tôi thấy cần phải nói rõ, có khi phải
nhấn mạnh nữa.
Từ lâu đời, đất Montreuil Sur Mer vẫn có nghề riêng là làm huyền Anh
Quốc giả và đồ thủy tinh đen như của Đức. Công nghệ đó sống vất vưởng vì
nguyên liệu đắt đỏ ảnh hưởng đến nhân công. Vào khoảng Fantine trở về quê
nhà, nghề làm đồ huyền và thủy tinh đen tự nhiên biến đổi một cách kỳ diệu.
Số là khoảng cuối năm 1815 có người không biết từ đâu đến Montreuil Sur
Mer tìm cách làm ăn. Người ấy nghĩ ra được một phương pháp mới, lấy cánh
kiến thay cho nhựa làm nguyên liệu và trong cách làm vòng đeo tay đã dùng
cốt bằng tôn kháp lại chứ không phải hàn liền. Thay đổi nhỏ ấy đã có giá trị
như một cuộc Cách Mạng. Thật thế, sự thay đổi nhỏ nhặt ấy đã làm cho giá
nguyên liệu giảm xuống phi thường. Do đó, một là tiền công thợ được tăng,
lợi cho dân tỉnh, hai là phương pháp chế tạo cải tiến, lợi cho người tiêu thụ,
ba là đã rất rẻ mà tiền lãi còn gấp ba trước, lợi cho chủ xưởng. Như thế là
một sáng kiến đã đem lại ba kết quả.
Chưa đầy ba năm, người phát minh kia trở nên giàu có, đó là một điều
hay, anh lại còn làm cho mọi người chung quanh mình cũng được giàu có,
điều đó lại càng hay hơn. Người ấy không phải là dân bản hạt. Chẳng ai biết
quê quán anh ta ở đâu. Cũng chẳng ai biết lúc thiếu thời anh ta sinh sống như
