héo khô mà bảo:
— Hỏng rồi! Ấy, cây này nên biết cách thì cũng dùng được. Lá dền gai
non là một thứ rau rất tốt. Thân cây già có thể tước sợi như gai hay đay, vải
dền cũng tốt như vải gai đấy. Cây dền bằm đi gà vịt thích ăn, xay dập thì bò
dê lại càng ưa lắm. Hạt dền rắc vào cỏ khô, đem cho thú vật ăn thêm mượt
lông. Đun rễ dền pha với muối thì thành một nước nhuộm màu vàng trông
rất đẹp đấy. Dền còn là một thức lương khô tốt cho súc vật, có thể cắt hai
bận. Thế mà dền có đòi hỏi công phu gì mấy? Một ít đây thôi, chứ không
phải trồng trọt, không phải chăm nom. Chỉ có điều là hạt chín đến đâu rơi
rụng đến đó nên khó hái. Thế thôi, chịu mất công một chút thì dền gai sẽ có
ích. Người ta đã bỏ phế nó, cho nên nó hóa ra cỏ dại. Rồi người ta buộc phải
giết nó. Bao nhiêu con người cũng giống như thứ dền gai ấy.
Ông ngừng một lát rồi nói thêm:
— Các bác ạ, các bác nên nhớ lấy điều này, là không có cỏ dại, cũng như
không có người xấu. Chỉ có những người không biết trồng trọt chăm nom mà
thôi.
Trẻ con thích ông vì ông biết lấy cọng rơm và sọ dừa làm ra các thứ đồ
chơi xinh xinh. Thiên hạ thích đi xem rửa tội, còn ông, ông hay đến viếng
các đám tang. Cho nên, đi qua nhà thờ, hễ thấy trước cửa có treo vải đen là
ông đi vào ngay. Cảnh góa bụa đau thương của kẻ khác cuốn hút ông vì ông
có lòng thương người đằm thắm. Ông đến, ông hòa mình với bạn bè, thân
quyến đang đau buồn, với các nhà tu hành đang cầu kinh rầu rầu, thảm thiết.
Những bài ca điếu vong ấy, chứa đầy viễn ảnh về một thế giới nào khác.
Dường như ông muốn lấy những bài ca ấy làm cơ sở để suy tưởng. Mắt nhìn
lên cao, tâm trí như theo cõi vô biên huyền bí, ông lắng nghe những giọng
buồn buồn kia đang như réo rắt trên bờ vực sâu của cõi chết tối tăm. Ông
làm vô khối việc thiện mà giấu giếm như người ta làm việc ác. Đợi nhá
nhem tối ông mới lẻn vào nhà người ta, rón rén trèo lên thang gác. Có anh
kiết xác đi cả ngày, tối chui về ổ, ngạc nhiên thấy cửa ngõ nhiều khi bị ẩy ra,
trong lúc đi vắng. Tưởng có trộm, anh tức tối. Khi vào trong nhà, anh trông
thấy một đống tiền vàng ai bỏ quên trên bàn. Tên kẻ trộm lẻn vào nhà đó là
bác Madeleine.
Tính ông ân cần nhưng sao buồn buồn thế nào ấy. Dân chúng bảo: “Ông
