định gì, chưa làm gì cả. Chưa có một mệnh lệnh lương tâm nào cho thật dứt
khoát. Chưa bao giờ như lúc này ông lại thấy mình hoàn toàn giống lúc đầu,
lúc chưa bước vào suy nghĩ.
Tại sao ông lại đi Arras? Ông nhớ lại những lời ông tự nhủ lúc đi thuê xe
của lão Scaufflaire: “Chuyến này đi kết quả thế nào mặc dù, nhưng được
trông tận mắt, nghe tận tai, được tự mình xét đoán việc mình, cũng chẳng có
hại gì. Biết rõ cái gì đã xảy ra, vẫn là cẩn thận hơn. Không được quan sát và
nghiên cứu thì quyết định thế nào được. Ở xa thấy cái gì cũng cho là trái núi
được cả. Rút cục lúc đã thấy thằng cha Champmathieu cũng là tuồng khốn
nạn thôi, thì lương tâm sẽ nhẹ nhõm đi, ông sẽ để mặc nó đi tù thay mình.
Thật ra sẽ có cả Javert và những tên Brevet, Chenildieu, Cochepaille, những
tù khổ sai có quen biết trước, nhưng bây giờ chắc hẳn là không thể nhận ra
ông được nữa. Chà khéo lẩn thẩn! Thằng Javert bây giờ thì đâu còn dám
nghi ngờ ông nữa. Mọi sự đoán phỏng đồ chừng lại càng cứ đinh ninh. Vậy
thì còn ngại gì nữa".
Chắc chắn đây là một bước không may, nhưng rồi ông sẽ vượt qua. Cuối
cùng dù có xấu xa đến đâu đi nữa, đời ông ông cũng đang nắm trong tay, ông
đang làm chủ. Và ông bám riết lấy ý này. Thực ra trong thâm tâm, ông nghĩ
giá đừng đi Arras thì hơn, tuy vậy ông vẫn cứ đi.
Vừa suy nghĩ, ông vừa ra roi. Con ngựa vẫn chạy đều nước kiệu, mỗi giờ
đúng hai dặm rưỡi. Xe càng tiến, ông càng thấy lòng mình như có gì lùi lại.
Trời hừng sáng thì ông đã ra đến ngoài đồng rộng. Thị xã Montreuil Sur Mer
đã ở tít sau lưng. Ông nhìn chân trời trắng dần ra. Ông nhìn nhưng chẳng
trông thấy gì, mọi hình dáng lạnh lẽo của buổi sớm mùa đông đang hiện ra
trước mắt. Sáng sớm cũng như chiều hôm vẫn có những bóng kỳ dị của nó.
Ông không trông thấy, cũng chẳng hay biết gì, nhưng những hình cây, bóng
núi thấm đen kia như thấm vào người ông làm cho tình trạng hỗn loạn ác liệt
trong tâm hồn ông càng thêm não nề, rùng rợn.
Mỗi lần xe đi qua gần một ngôi nhà chơ vơ hai bên đường, ông lại tự bảo
mình: “Trông đó thế mà có người đang ngủ!” Tiếng vó ngựa đi nước kiệu,
tiếng nhạc ngựa, tiếng xe rít dưới mặt đường, hóa thành một thứ âm thanh
dịu dịu, đều đều. Người vui nghe cũng hay hay, nhưng kẻ buồn lại thấy vô
cùng ảo não. Sáng rõ thì đến Hesdin. Ông dừng lại trước một quán cơm cho
