XVII
CÓ NÊN CHO WATERLOO LÀ TỐT KHÔNG?
Có một trường phái tự do đáng kính tỏ ra chẳng có ác cảm gì đối với
Waterloo. Chúng tôi không thuộc trường phái ấy. Chúng tôi coi Waterloo chỉ
là ngày ngạc nhiên của tự do. Trứng như thế mà nở ra phượng hoàng như
thế, thì rõ là bất ngờ thật.
Đứng trên chót vót của vấn đề mà xét thì Waterloo là một chiến thắng
phản Cách Mạng, theo chủ tâm của nhiều người. Đó là cả Châu Âu chống lại
nước Pháp, đó là Pétersbourg, Vienne chống lại Paris. Đó là tư tưởng bảo thủ
chống lại tư tưởng tiến bộ, là tinh thần ngày 14 tháng 7 năm 1789 bị tấn công
vào ngày 20 tháng 3 năm 1815, đó là tất cả các nền Quân Chủ nổi kèn xung
phong chống lại phong trào vùng lên vô địch của nhân dân Pháp. Ước mơ
của các thế lực ấy là dập tắt phong trào Cách Mạng sôi nổi của dân tộc Pháp
từ hai mươi sáu năm nay. Cho nên các dòng họ Brunswick, Nassau,
Romanoff, Hohenzollern, Habsbourg mới liên kết với dòng họ Bourbons.
Waterloo, vì thế, có nghĩa là Quân Chủ thẩm quyền được khôi phục. Nói cho
đúng, nền Đế Chế trước kia chuyên chế, thì nền Quân Chủ sau đó, do phản
ứng tự nhiên, bắt buộc phải tự do và ngược lại ý muốn của bọn chiến thắng,
một nền trật tự có hiến chương miễn cưỡng ra đời sau Waterloo. Như thế
nghĩa là Cách Mạng thật sự không thể nào bị đánh bại và do hợp ý trời và
nhất định phải xảy ra, nên nó phải xuất hiện. Trước Waterloo nó xuất hiện
trong Napoléon, người đã xô đổ tất cả các ngai vàng xưa cũ. Sau Waterloo
nó lại hiện ra trong Louis XVII, khi ông này ban cho dân bản hiến chương
nhưng đồng thời cũng phải phục tùng hiến chương ấy. Bonaparte cất nhắc
một anh đánh xe lên ngôi vua ở Naples và một anh đội trưởng lên làm vua
Thụy Điển; lấy cái bất bình đẳng chứng minh cho cái bình đẳng. Louis
XVIII phải duyệt ký ở Saint Ouen bản tuyên ngôn nhân quyền. Muốn hiểu
Cách Mạng là gì? Hãy gọi nó là Tiến Bộ. Tương lai nhất định làm theo từ
bây giờ. Nó cũng luôn luôn đạt được mục đích, một cách kỳ lạ. Nhờ tay
Wellington nó biến Foy từ một anh lính thành một nhà hùng biện, làm cho
con người ngã xuống ở Hougomont ấy lại được đứng dậy ở diễn đàn. Đó,
