I
ÔNG BIỆN LÝ GORBEAU
Bốn mươi năm trước, khi người đi dạo chơi một mình đưa chân vào
những vùng hẻo lánh khu Nhà Thương Salpêtrière và đi ngược lên dọc theo
đại lộ đến tận cửa ô Italie, thì sẽ tới một khu nhà người ta có thể nói rằng
không còn là Paris nữa. Không phải là nơi hoang vắng, ở đây có người qua
lại; không phải là nông thôn vì ở đây có nhà và đường phố; không phải là
thành thị vì đường phố có những vết xe lõm sâu, đầy cỏ mọc, như ở trên
những đường trường; không phải vì xóm làng vì nhà cửa quá cao. Thế thì là
cái gì vậy? Là một khu dân cư mà không có ai ở, là một vùng vắng tanh mà
lại có bóng người; là một đại lộ của thủ đô, một phố của Paris, ban đêm ghê
sợ hơn là giữa rừng, ban ngày buồn thảm hơn là một bãi tha ma.
Đây là cái khu phố cũ chợ ngựa. Người đi dạo chơi ấy nếu dấn bước xa
hơn bốn bức tường cổ khu chợ ngựa, nếu hắn ưng đi qua phố Petit Banquier
sau khi đã đi qua một mảnh vườn nhà quê ở bên tay phải, có tường cao quây
bốn phía, một bãi cỏ có mấy đống vỏ sồi bao sừng sững như những cái lều
của giống hải ly khổng lồ, rồi qua một khu đất rào kín, ngổn ngang những
thanh rầm, rui mới xẻ, những đống gỗ đầu mẩu, những đống mùn cưa và vỏ
bào, có một con chó đứng trên sủa inh ỏi, rồi lại qua một bức tường thấp đã
đổ nát với một cái cổng đen ảm đạm, rêu phủ kín và khi mùa xuân đến thì lại
đầy hoa, rồi đến cái quãng vắng nhất, sẽ thấy một cái nhà ghê tởm, điêu tàn,
với trên tường một dòng chữ lớn: “Cấm dán yết thị”, sau đó người dạo chơi
không mục đích ấy sẽ tới góc phố Vignes Saint Marcel, một vùng ít người
biết đến. Ở đây, gần một xưởng máy và giữa hai bức tường của hai khu
vườn, hồi bấy giờ người ta thấy một cái nhà hát, lúc mới trông thì chỉ bé như
một cái nhà gianh nhưng thực ra nó to như một cái nhà thờ. Ngoài đường chỉ
trông thấy một cái đầu hồi, do đó mà tưởng nó nhỏ. Gần toàn bộ cái nhà
khuất mắt mọi người. Người ta chỉ trông thấy cái cửa ra vào và một cái cửa
sổ.
Cái nhà nát ấy chỉ có một tầng gác. Nhìn kỹ cái nhà, thoạt đầu phải để ý
chi tiết nổi bật này: Cái cửa ra vào chỉ có thể là của một nhà tồi tàn, còn cửa
