trường hợp không may như vậy, Artonge đã kêu lên: “Phải đâu là nai, nó là
một con tinh đấy!” Javert cũng rất muốn kêu như thế. Hắn thất vọng gần như
phát cuồng lên.
Napoléon đã phạm lầm lỗi trong chiến dịch đánh Nga, Alexandre trong
cuộc viễn chinh Ấn Độ, César trong việc xâm lược Châu Phi, Cyrus trong
chiến tranh Scythie; Javert cũng có lẫm lỗi trong trận đánh Jean Valjean. Lúc
đầu, không quyết đoán người đi trốn là Jean Valjean là sai. Đúng lý ra, nhìn
thấy lần đầu là phải cầm chắc. Không bắt Valjean ngay trong nhà là sai. Ở
phố Pontoise, Javert biết đích xác là Valjean rồi, mà không bắt tức tốc là sai.
Hội ý với người thuộc hạ giữa ngã tư, dưới ánh trăng vằng vặc cũng là sai.
Đã đành rằng hỏi han người thuộc hạ là tốt, cũng như người đi săn thường
tìm hiểu ý những con chó đuổi hay; nhưng người đi săn lành nghề cũng
không nên quá cẩn thận khi đuổi những con thú đa nghi như con sói hoặc
thằng tù khổ sai. Vì quá chăm cho đàn chó đuổi theo đúng dấu, Javert đã làm
cho con mồi đánh hơi được đoàn săn và phóng mất. Cái sai lầm nghiêm
trọng nhất của Javert là khi đã tìm lại được dấu của Valjean trên cầu
Austerlitz, hắn còn muốn bố trí cái trò mèo bắt chuột ghê gớm mà thơ ngây
ấy. Hắn đánh giá tài năng của hắn quá cao, tưởng bắt hổ dễ như bắt chuột.
Đồng thời hắn cũng có phần tự ti: Ấy là lúc hắn xin viện trợ. Cẩn thận đến
nước ấy thì thật là tai hại, là làm mất bao nhiêu thời giờ vàng ngọc. Javert
phạm những lỗi lầm ấy, nhưng Javert vẫn là người thám tử thông thạo và
hợp cách nhất từ xưa đến nay. Đúng hắn là một con chó hay, như người ta
thường gọi trong săn bắn. Ai mà toàn thiện toàn mỹ được? Những nhà thao
lược thiên tài nhất trong lịch sử cũng còn có lúc lú lẫn.
Những điều ngu muội lớn nhất thường cũng như những cái dây thừng to,
tết bằng vô số sợi nhỏ. Tách cái dây thừng ra từng sợi, tách rời những nhân
tố nhỏ bé và quyết định, bạn có thể biết được chúng rất dễ từng cái một và
bạn sẽ bảo: Chỉ thế thôi ư! Nhưng bện nó lại, quấn nó lại, nó sẽ ghê gớm. Đó
là chuyện Attila do dự giữa Marcien ở Đông và Valentinien ở Tây, chuyện
Annibals là đà ở Capoue, Danton ngủ quên ở Arcis Sur Aube.
Mặc dù thế nào, khi thấy Valjean mất tích, Javert vẫn không rối trí. Hắn
tính chắc là Valjean còn lẩn quẩn đâu đấy chứ chưa thể cao bay xa chạy. Hắn
bố trí người rình, gác, hắn tổ chức những bẫy sập, hắn lùng ngang dọc trong
