— Tôi ghét Diderot, ông ta là một nhà duy ý, một tay cao đàm, một người
Cách Mạng, xét kỹ là có tin Chúa và sùng đạo hơn Voltaire. Voltaire thì chế
nhạo Needham và như thế là sai lầm, vì những con lươn của Needham chứng
minh rằng Chúa chẳng có ích lợi gì hết. Một giọt dấm đổ vào một thìa bột,
tức là Sáng Thế rồi chứ gì nữa. Giả dụ cái giọt to hơn và cái thìa lớn hơn, thì
chúng ta có thế gian. Con người, chỉ là con lươn. Thế thì cần gì có Chúa vĩnh
viễn? Thưa ông Giám Mục, giả thuyết Jéhovah chán lắm. Chẳng qua nó chỉ
tạo ra được những bộ xương rỗng tuếch. Đả đảo cái tất cả cao siêu, nó chỉ
làm rầy người ta! Muôn năm cái số không vì nó để cho người ta được yên
tĩnh! Từ ông đến tôi và để nói thật hết, với lại để được xưng tội với vị cha
linh hồn như lẽ thường, tôi thú thật với ông là tôi có lương tri. Tôi không mê
cái ông Jésus Christ nhà ông lúc nào cũng khuyên khổ hạnh và hy sinh.
Đúng là khuyên thằng khố rách phải hà tiện. Khổ hạnh! Tại sao lại phải khổ
hạnh? Hy sinh! Hy sinh cho cái gì? Tôi chưa hề thấy con chó sói nào chịu hy
sinh cho hạnh phúc của con sói khác. Hãy sống theo luật tự nhiên vậy.
Chúng ta là vật thượng đẳng, chúng ta có nền triết lý thượng đẳng. Ở trên
cao mà làm gì, nếu không nhìn được xa hơn sống mũi kẻ khác? Chúng ta nên
sống vui vẻ. Sống là tất cả. Còn cái chuyện người ta có một tương lai khác, ở
chỗ khác, ở trên cao kia, hay ở dưới ấy, đâu đấy, tôi cóc tin tí nào. Ối dào!
Người ta căn dặn tôi hy sinh và khổ hạnh, tôi phải chú ý mọi việc tôi làm, tôi
phải nát óc vì cái thiện cái ác, vì cái đúng cái sai, cái nên cái không nên. Vì
sao? Bởi vì tôi phải trả lời về hành vi của tôi. Lúc nào? Sau khi tôi chết. Thật
là hão huyền! Tôi chết rồi, có thánh mà chộp được tôi. Thử bảo một bóng
bàn tay vốc lấy một vốc tro xem. Nói hẳn cái có thật, chúng tôi là những kẻ
hiểu đời, chúng tôi đã từng biết chuyện đời, không có gì là thiện là ác cả; chỉ
có sự sống. Chúng ta phải tìm cái có thật. Phải đào sâu, tìm đến cùng chứ!
Phải biết đánh hơi chân lý, bới đất lên và chộp lấy. Có thế mới thật là vui
thích. Và bấy giờ tha hồ mà khoe tài, đắc chí. Tôi vốn là một người dứt
khoát. Thưa ông Giám Mục, vấn đề bất tử của con người là một chuyện
phỉnh trẻ con. Ôi chao! Lời hứa hấp dẫn làm sao! Anh cứ tin tưởng. Số ông
Adam thật là may! Bây giờ là linh hồn, mai kia là thiên thần, có cánh màu
xanh ở xương vai. Nào, ông giúp tôi với, có phải Tertullien nói rằng những
kẻ hưởng phúc đời đời sẽ chu du từ hành tinh này sang hành tinh khác
