V
BASQUE VÀ NICOLETTE
Lão có những học thuyết của lão. Thí dụ như học thuyết này: “Khi một
người đàn ông yêu say mê đàn bà, mà lại có một người vợ mà hắn ít chú ý
đến, xấu xí, cáu bẳn, vợ chính thức, đầy đủ quyền hạn, ngồi bệ vệ trên bộ
luật và khi cần cũng biết ghen tuông thì chỉ có một cách giải quyết để được
yên ổn, là để cho bà vợ giữ tay hòm chìa khóa. Sự thoái vị ấy sẽ đem lại cho
hắn tự do. Lúc bấy giờ thì bà vợ sẽ bận rộn, sẽ say mê đếm tiền đến hoen rỉ
cả tay, lo đào tạo tá điền, buộc trại trưởng vào khuôn phép, triệu tập các đại
tụng, chủ tọa khi họp các viên thừa phát, giải thích cho những phụ tá của
thừa phát, thăm các thầy cãi, quan tòa, hầu kiện, thảo hợp đồng, quyết định
những khế ước, thấy mình là bà chủ toàn quyền, bán, mua, xếp đặt, ra lệnh
này, ra lệnh khác, hứa và rút lời hứa, cam kết và hủy bỏ, nhường đi rồi
nhượng lại, dàn xếp thứ này, đảo lộn thứ kia, thu vén, phung phí; mụ làm
những điều ngu xuẩn mà lấy làm sung sướng, thích thú, thế là mụ được an
ủi. Trong khi bị chồng khinh bỏ thì mụ sung sướng phá hoại cơ nghiệp của
chồng”. Cái học thuyết ấy, lão Gillenormand đã thực hiện cho chính bản thân
lão và nó đã trở thành lịch sử cuộc đời lão. Vợ lão, người vợ thứ hai, đã sử
dụng cơ nghiệp của lão khôn khéo đến mức khi nào góa vợ, lão chỉ còn vừa
đủ để tiêu dùng, bằng cách đem gửi hầu hết gia tài theo kiểu thực lợi chung
thân, chỉ được lĩnh khoảng mười lăm ngàn francs lợi tức mỗi năm mà ba
phần tư sẽ bị cắt khi lão chết. Lão đã không ngần ngại, vì lão không nghĩ gì
đến việc để lại gia tài cho con cháu. Vả lại lão đã thấy rằng những gia tài
cũng gặp lắm chuyện bất ngờ, thí dụ đã biến thành của công; lão đã được
thấy cái chuyện chiết giảm một phần ba gia tài và lão không tin tưởng lắm ở
quyển sổ cái. “Cũng chuyện phố Quincampoix thôi!” Lão thường nói thế.
Cái nhà đang ở, trong phố Filles Du Calvaire, như chúng tôi đã nói, là nhà
của lão.
Lão Gillenormand có hai người ở “một đực và một cái”, khi nuôi một
người ở mới, lão có thói quen đặt tên lại, người ở trai thì quê ở tỉnh nào lão
lấy tên tỉnh ấy mà gọi, thí dụ như Nîmois, Comtois, Poitevin, Picard. Người
