loại. Trong nhân loại anh hướng về nước Pháp, trong nước Pháp anh hướng
về nhân dân, trong nhân dân anh thiên về phụ nữ. Tất cả lòng thương xót của
anh dành cho phụ nữ. Anh ưa lý tưởng hơn hành động, thích một nhà thơ
hơn một anh hùng, phục một quyển sách kiệt tác như Job hơn một sự kiện
như Marengo.
Hơn nữa, sau một ngày trầm tư, khi anh trở về nhà, đi dọc các đại lộ nhìn
qua những cành lá, anh thấy không gian vô tận, những ánh sáng không tên,
vực thẳm, bóng tối, huyền bí, anh cảm thấy tất cả những gì không thuộc về
con người đều thật là nhỏ bé. Anh tin - và có lẽ được như thế - là anh đã đạt
tới sự thật về cuộc đời và triết học của con người, và bây giờ anh chỉ nhìn
trời, cái duy nhất mà chân lý có thể nhìn thấy từ đáy giếng. Tuy vậy anh vẫn
xây dựng hết kế hoạch này đến mưu đồ khác, những kiến thiết này đến
những dự định tương lai khác. Trong trạng thái mơ mộng của Marius ấy, nếu
con mắt nào có thể nhìn được vào lòng anh thì sẽ bị chói lòa bởi cái trong
sáng của tâm hồn ấy. Thật vậy nếu những con mắt thịt của chúng ta có thể
nhìn vào ý thức của người khác, thì ta có thể đánh giá đúng một con người
qua những ước mơ hơn là qua ý nghĩ của người ấy. Trong suy nghĩ có ý chí,
trong ước mơ thì không có. Ước mơ, điều rất hồn nhiên bao giờ cũng vẫn giữ
nguyên hình dạng của tâm hồn ta, cả trong cái lớn lao và trong cái lý tưởng,
không có cái gì xuất phát trực tiếp và chân thật nhất từ đáy lòng ta hơn là
những khao khát tự nhiên, không suy nghĩ và vô biên vô tận, tới những ánh
sáng huy hoàng của số phận. Chính ở những khát vọng ấy hơn là ở những ý
nghĩ thận trọng, có lý lẽ và hệ thống, mà người ta nhận thức được bản lĩnh
của mỗi người. Ảo vọng của chúng ta giống chúng ta nhất. Mỗi người ước
mơ cái không biết được, cái không thể được, theo bản chất của mình.
Vào khoảng giữa năm 1831, mụ già giúp việc quét dọn cho Marius kể với
anh rằng người ta sắp đuổi vợ chồng Jondrette, cái gia đình nghèo khổ ở
ngay sát vách buồng của anh. Marius hàng ngày vắng nhà từ sáng đến tối
cũng không hay rằng có cái gia đình ấy là hàng xóm của anh. Anh hỏi mụ
già:
— Sao người ta lại đuổi họ?
— Vì họ thiếu tiền nhà, họ thiếu hai kỳ rồi.
— Hai kỳ là bao nhiêu tiền?
