Cũng nói qua một lời rằng thành đạt là một điều khá xấu xa. Bên ngoài,
kẻ thành đạt có vẻ giống người có tài năng, nên người ta dễ lầm lẫn. Đối với
quần chúng, thành công nhìn nghiêng cũng có dáng như lỗi lạc. Thành đạt,
mặt mày tương tự như tài ba và có một kẻ bị nó lừa dối: Đó là lịch sử. Chỉ
Juvénal và Tacite là kêu ca phản kháng. Nhưng trong thời đại chúng ta, một
thứ triết học gần như chính thức đã vào làm gia thần cho nó, mặc đồng phục
của nhà nó và làm kẻ thường trực ở phòng chờ. Hãy đạt cho được mục đích:
Đó là tất cả các học thuyết. Thịnh đạt có nghĩa là khả năng. Anh trúng số tức
anh là người khôn khéo. Kẻ nào chiến thắng, kẻ ấy được trọng vọng. Anh cứ
sinh ra đủ mũ mão, tất cả là ở chỗ đó. Có số đỏ là rồi có tất; anh mà sung
sướng thì người ta sẽ cho là anh cao thượng. Chỉ trừ năm hay sáu ngoại lệ vĩ
đại mà ánh sáng chói rực cả thế kỷ, còn thì sự khâm phục của thời đại chẳng
qua là cận thị. Núc nác thì thành vàng tâm. Vô danh tiểu tốt cũng không sao,
miễn là thành danh. Kẻ tầm thường là một anh Narcisse già tự khen mình và
tán thưởng cái tầm thường. Cái khả năng vĩ đại làm nên Moïse, Eschyle,
Dante, Michel Ange hoặc Napoléon, rất đông người đem nó tặng một cách
đương nhiên và còn hoan hô thêm những ai đạt đến đích trong bất kì công
việc gì. Hãy xem: Một chưởng khế đổi dạng thành Nghị Viên; một anh giả
Corneille viết ra Tiridate; một hoạn quan đi đến chỗ chiếm đoạt hậu cung;
một viên tướng tầm thường ngẫu nhiên thắng được trận quyết định của một
thời; một anh bào chế dược liệu làm được đế giày carton cho quân đoàn
Sambre và Meuse và do chỗ bán mạo carton làm da ấy, tạo ra cho mình một
khoản lợi tức bốn mươi vạn francs; một tên buôn chạy lấy nghề cho vay cắt
cổ mà đẻ ra được bảy tám triệu; một thầy giảng trở thành Giám Mục nhờ
giọng nói ngạt mũi; một tay quản gia vừa thôi việc thì giàu đến nỗi được cử
làm Bộ Trưởng Tài Chính. Người đời gọi thế là Thiên Tài, cũng như họ gọi
khuôn mặt của Mousqueton là Thần Đẹp và cái cổ của Claude là Chí Tôn.
Quả là lẫn lộn tinh tú thăm thẳm trên trời với hình sao do chân vịt in trên đất
bùn lầy lội.
