I
SAU MỘT NGÀY ĐƯỜNG
Vào thượng tuần tháng 10 năm 1815, một giờ trước lúc mặt trời lặn, có
một người khách đi bộ vào thành phố Digne nhỏ bé. Dăm ba người hàng phố
khi ấy còn đứng ngoài cửa sổ, hoặc ở ngưỡng cửa, đưa mắt nhìn người bộ
hành, vẻ nghi ngại. Khó mà thấy một người đi đường tồi tàn hơn thế. Hắn ta
khoảng trên bốn mươi lăm tuổi, người tầm thước, to ngang và vạm vỡ trông
đương sung sức. Chiếc mũ casquette có lưỡi trai bằng da sụp xuống trán che
khuất một phần khuôn mặt nhễ nhại mồ hôi. Chiếc chemise vải thô màu
vàng, cổ cài mỏ neo bạc, để lòi ra một cái ngực đầy lông. Chiếc cravate vặn
lại như mẩu thừng. Cái quần bằng vải to màu xanh đã cũ nát, một bên gối
bạc phếch và một bên bị thủng. Cái áo khoác cũ màu xám, rách mướp một
bên khuỷu tay và một miếng da xanh khâu bằng dây gai. Trên lưng một
chiếc ba lô quân đội còn mới nguyên đầy ắp và buộc kỹ lưỡng. Tay cầm
chiếc gậy gộc có đốt, chân không tất đi một đôi giày đinh. Đầu húi trọc, râu
để dài.
Con người đã tồi tàn như thế lại cuốc bộ ngoài nắng mồ hôi mồ kê ướt
đẫm, bụi bặm đầy mình, nên càng thêm vẻ ghê tởm. Đầu thì húi trọc, nhưng
tóc lổm chổm vì mới mọc mà hình như gần đây không được húi.
Chẳng ai biết rõ hắn ta. Cố nhiên hắn chỉ là một kẻ qua đường. Nhưng
hắn ở đâu tới? Từ Miền Nam. Có lẽ là từ miền bể. Vì hắn vào thành phố
Digne cũng bằng con đường mà bảy tháng trước đây Hoàng Đế Napoléon đã
đi qua khi từ Cannes đến Paris. Chắc hắn đã cuốc bộ suốt ngày nên coi vẻ
mệt mỏi lắm. Mấy người đàn bà ở phố cũ phía Nam đã thấy hắn nghỉ lại
dưới rặng cây ở đường Gassendi và vục nước máy ở đầu đường mà uống.
Hẳn là hắn khát lắm, vì lũ trẻ con đi theo thấy hắn dừng lại cách đấy hai trăm
bước, ở máy nước sân chợ và uống nữa. Đến góc phố Poichevert hắn rẽ sang
trái và tiến về phía Thị Sảnh. Hắn vào và mười lăm phút sau lại ra. Một
người lính sen đầm ngồi trên tấm ghế để cạnh cửa ra vào, chiếc ghế mà hôm
mùng bốn tháng ba tướng Drouot đã trèo lên và đọc cho quần chúng nhân
dân thành Digne đang kinh hoàng tờ tuyên ngôn của Napoléon làm ở vịnh
