Nước Anh giải quyết được vấn đề thứ nhất. Nước Anh làm ra của cải rất
giỏi nhưng phân phối rất vụng. Vấn đề chỉ được giải quyết có một mặt, nên
đã đưa nước Anh đến hai thái cực: Vừa cực kỳ giàu sang vừa cực kỳ nghèo
khổ. Mọi thứ hưởng thụ dành cho một vài người, còn mọi thứ thiếu thốn đều
dồn cho tất cả kẻ khác, nghĩa là toàn thể dân chúng; đặc quyền, độc quyền,
cường bạo nảy ra từ chế độ lao động ấy.
Sự phồn thịnh công cộng ngồi lên lưng sự nghèo khổ riêng tư, sự phú
cường của Nhà Nước đâm rễ trong cảnh đau đớn của cá nhân, một tình thế
như vậy thật là bấp bênh và nguy hiểm! Đó là sự phú cường cấu tạo không
đều vì gồm đủ mọi yếu tố vật chất mà lại không có lấy một yếu tố tinh thần
nào.
Chủ Nghĩa Cộng Sản và luật ruộng đất cho rằng có thể giải quyết vấn đề
thứ hai. Lầm to! Phân chia như thế sẽ giết chết sự sản xuất. Chia đều nhau
làm mất tính thi đua. Và do đó cũng làm mất tính lao động. Đó là cách phân
chia của hàng thịt, nó giết chết cái mà nó phân chia. Không thể nào bằng
lòng với giải pháp ấy được; giết chết của cải như thế không phải là phân phối
của cải.
Hai vấn đề đòi hỏi giải quyết song song thì mới giải quyết tốt được. Hai
giải pháp đòi hỏi được phối hợp với nhau thành một mà thôi. Anh chỉ giải
quyết vấn đề thứ nhất thì anh sẽ là Venise, anh sẽ là Anh Quốc. Anh sẽ như
Venise giàu mạnh một cách giả tạo, hay như Anh Quốc rất giàu mạnh về vật
chất nhưng anh sẽ là một anh nhà giàu xấu xa. Anh sẽ chết vì bạo lực như
Venise đã chết, hoặc anh sẽ đổ nhào vì phá sản như Anh Quốc sẽ đổ nhào
sau này. Thế giới sẽ để mặc anh chết đi và đổ nhào, vì thế giới luôn luôn để
mặc cho đổ nhào và chết đi tất cả những cái gì chỉ có nội dung ích kỷ, tất cả
những cái gì đối với nhân loại không tiêu biểu cho một đạo đức hay một lý
tưởng. Cố nhiên những tiếng Venise, Anh Quốc là đúng để chỉ các chế độ xã
hội chứ không phải nhân dân các nước ấy, chỉ các tổ chức thống trị áp bức
nằm trùm lên các quốc gia chứ không phải bản thân các quốc gia ấy. Chúng
tôi bao giờ cũng tôn trọng và có thiện cảm đối với mọi quốc gia. Nhân dân
Venise sẽ sống lại, bọn quý tộc người Anh sẽ nhào đổ, nhưng quốc gia Anh
Quốc là bất diệt. Nói xong điều đó, chúng ta tiếp tục.
Giải quyết cả hai vấn đề, khuyến khích người giàu và bảo vệ người
