rã. Có đôi lúc cuốn sách lại mang màu sắc như một lời ai oán trong
Kinh thánh xưa, nó nói về “nền văn minh đang bị đe dọa,” về “loài
người bị cái đói hành hạ giày vò, đến độ rơi vào thảm cảnh cuồng
loạn và tuyệt vọng.” Giọng văn đậm màu sắc về một thảm họa gần
kề có vẻ hơi thái quá đối với chúng ta ngày nay, nhưng với một thế
hệ những con người chỉ vừa mới gượng dậy sau một tấn khải huyền
khủng khiếp và vô nghĩa, thì những lời đánh động của nó hoàn toàn
xác đáng.
NHỮNG HẬU QUẢ KINH TẾ đã có tác động mạnh mẽ lên suy
nghĩ về các khoản bồi thường chiến phí trên khắp thế giới. Sự
thay đổi lớn nhất xảy ra trong lòng chính nước Anh. Ngay cả trước
khi Hội nghị hòa bình bị tạm hoãn lại vào tháng Sáu năm 1919, Lloyd
George đã bắt đầu thay đổi suy nghĩ về hiệp ước. Đến giờ thứ
mười một, thậm chí ông còn cố gắng thuyết phục hai vị trưởng
đoàn kia rằng có lẽ họ nên giảm nhẹ bớt các điều khoản, nhưng
Wilson đã từ chối thẳng thừng, nói rằng một thủ tướng “phải biết
cư xử lý trí ngay từ đầu để rồi đến hồi cuối không phải sợ hãi.”
Không chỉ riêng sự cắn rứt lương tâm của Lloyd George mới dẫn
đến thay đổi trong suy nghĩ của người dân Anh. Nước Anh, đất
nước của những chủ cửa hàng vẫn mong mỏi đến ngày được trở lại
với công việc kinh doanh thường nhật, chợt nhận ra vị trí trung tâm
kinh tế của nước Đức. Như Ngoại trưởng Anh là Huân tước Curzon,
đã tuyên bố với nội các, nước Đức “đối với chúng ta, là nước có
tầm quan trọng bậc nhất tại châu Âu.” Trái lại, nước Pháp nhất
mực bám lấy tâm lý thù địch đã ăn sâu trong suy nghĩ của mình đối
với kẻ thù truyền kiếp, và vì nước Mỹ thì đứng ngoài cục diện châu
Âu còn nước Anh ngày càng tỏ ra thương xót hoàn cảnh của Đức hơn,
nên Pháp bỗng thấy mình bị cô lập.
Trong vòng bốn năm sau Hội nghị Hòa bình, từ đầu năm 1919
cho đến cuối năm 1922, châu Âu đã chứng kiến hàng loạt những
