đàn bản xứ”: Hô hào mở mang kinh tế, nâng cao dân trí và về chính trị, đòi
được quyền tự trị mà thôi. Các thành viên của đảng Lập hiến, sau này như
các ông Hội đồng quản hạt Lê Quang Liêm, Diệp Văn Cương, Trần Văn
Khá, Trương Văn Bền… đều tán thành quan điểm của Chiêu và Khá. Ông
Diệp Văn Kỳ, một Hội đồng quản hạt, thành viên của đảng Lập hiến, từng
tuyên bố trước phiên họp Hội đồng quản hại ngày 10-9-1917, yêu cầu người
Pháp cải thiện nhiều lãnh vực cai trị của chế độ thuộc địa:
- Cải cách hệ thống hành chánh làng xã, giảm bớt nhiệm vụ, tăng lương
cho hương chức hội tề.
- Cần giao cho cai tổng giữ chức thẩm phán hoà giải.
- Dễ dàng cho người Việt nhập Pháp tịch.
- Mở rộng thêm Hội đồng quản hạt, để nhiều người Việt làm thành viên
để tiếng nói của người địa phương thêm quan trọng.
Tuy không phải là tuyên ngôn của đảng Lập hiến, nhưng nhiều người
nghĩ rằng các đề nghị ấy đều phản ảnh lập trường của đảng này.
Ông Cương chủ trương đồng hoá với nền văn hoá Pháp hơn là hợp tác.
Năm 1919, Bùi Quang Chiêu trở lại quan điểm cũ của Nguyễn Phú Khai
cho rằng: Hoa kiều là đồng minh của Pháp trong việc bốc lột kinh tế của
người Việt nam. Do đó ngày 28-8- 1919, tờ “Diễn đàn bản xứ” của Nguyễn
Phú Khai đăng một bài “cuộc tẩy chay hàng hoá Hoa kiều”. Hai ngày sau,
nhóm này lập ra “Hiệp hội thương mại của người An Nam” với Khai làm
chủ tịch, Nguyễn Chánh Sát, chủ bút tờ “Nông Cổ Mím Đàm” (1901-24),
và Trần Quang Nghiêm, đồng phó chủ tịch. Thành tích của những người đề
xuất phong trào “Tẩy chay Chinois” là:
- Lập ngân hàng Việt nam (1 0- 1919)
- Mở Đại hội Kinh tế Nam Kỳ, tập họp đại biểu 16 trong số 20 tỉnh của
miền Nam.
Sau đó có phong trào nhiều người Việt nhảy ra tranh thương bằng cách
mở những nhà máy. Đây cũng là một phong trào khá bồng bột, sôi nổi như
hồi “Cuộc Minh tân” mà Trần Chánh Chiếu phát động hồi năm 1908. Nhiều
